Rakontoj ne nur ŝercaj

Ĉi tiu libro enhavas dudek rakontojn/novelojn, el kiuj pluraj estas elstaraj, interalie la komika novelo Kiel ni mortigadis leporon por la antaŭkristnaska vespermanĝo kaj la tujsekva novelo Kiel mi eniris parnason. Kelkaj el ili estas ankaŭ trafe socikritikcelaj, ekzemple, Kistehjo (trompiĝo per nigramerkata aĉeto), Kiel kondutas al ni kelkaj oficistoj (burokratismo sovaĝiĝinta), kaj La telefono (burokrata malkompetento, kiam temas pri telefonriparoj). Ensume, rilate al sia literatura kvalito, rakontaro sukcesa, leĝera, sed kelkfoje pensiga, distra, neniam teda, salutinda.

Ankaŭ la desegnaĵoj, ilustrantaj la rakontojn, amuzas kaj plibeligas la libron.

Mi volegus diri samon pri la stilo kaj lingvaĵo, sed, bedaŭrinde, tion mi ne povas. La stilo estas plena de naciismoj, kaj ne malofte ĝi estas tro tordita por ebligi facilan komprenon. Vort- kaj kelkfoje gramatik-misuzaĵoj ankaŭ ne maloftas. Kune, ĉi tiuj karakterizaĵoj malpliigas la plezuron de legado.

Kelkaj specifaĵoj:

Ofta misuzado de „la”. Mi scias, ke ofte slavoj ne scias ĝuste uzadi la artikolon. Sed pli bone estus, se ili sekvus la konsilon de Zamenhof, prefere ĝin ne uzi, ol ĝin misuzi.

„Al” estas ofte misuzata, kaj kelkfoje tio cerbumigas. Ekzemple, „Mi elpuŝis la pistoleton al Venĉjo el la mano kaj kaptis ĝin en la aero”, „li uzis la okazon kaj eltrinkis al la patro duonon de botelo kun sorpa likvoro”, „mi denove malfermis la skatolegon, rememorante al mi la pasintecon”.

Ankaŭ kelkaj aliaj lingvoĝenaĵoj elstaras: „Tio ne estos senpage”, „societo” ĉiam anstataŭ „socio”, „inter la pordo staris sekretariino”, „babilaĉis la najbarino inter la pordo”, „tiel daŭrigis la interkonsiliĝo” (efektive, plurfoja necerteco pri la netransitiveco de la verbo „daŭri”), „fikse rigardas araneon de senmorteco” (signifo?), „mi rememoriĝis pri kavalireco”, ĉiam uziĝas „plua” anstataŭ „plia”.

Do mi nur iom mezvarme rekomendas ĉi tiun verkon, avertante la legonton, ke la legado ne estos ĉiam glata.

Donald Broadribb

Ĉu ŝerco, ke la unuaj rakontoj en la kolekto Rakontoj ne nur ŝercaj estas la plej nuraj kaj la plej malŝercaj en la tuta libro? Oni povus facile senkulpigi leganton, kiu, tramaĉinte dekon da paĝoj, forĵetus la volumeton, kredante sin trompata de la aŭtoro kaj eldonejo. Tamen per pacienco venas, se ne ĉi-foje scienco, scio - scio, ke la mondo de Vladimír Váňa certe esplorindas.

La rakontoj, entute 19 plus ne tre konvinka teatraĵeto, plejparte radikas en la socialismo de la 60-aj jaroj. Kiel grava estas la plano, ekzemple, primokas la tiaman ŝtatismon: kamparano kantigu unue ŝtatigitan kanarion, poste bovon, ĉar “ŝtata plano estas ŝtata plano: tiun oni ne povas ŝanĝi” (p. 74). Simile, burokratismo estas la celo en Kiel kondutas al ni kelkaj oficistoj.

Sed plej memorindas la rakontoj, kiuj transsaltas la epokon, en kiu ili estas koncipitaj, kaj kiuj fariĝas senepokaj, do ĉiamaj, ĉiesaj. Ekzemple Kisteho: tie ĉi ĉefrolas avareco, trompemo; temoj eternaj, klasikaj, tamen en la rakonto de Váňa freŝaj, aktualaj. Klarigo de kisteho - kiun mi ne malkaŝas - troveblas en la rakonto (ne en vortaro) kaj miaopinie bone resumas la filozofion de Vladimír Váňa.

Same vantemo: legindas Kiel mi eniris Parnason kaj Kelkaj konsiloj, kiel facile kaj rapide fariĝi verkisto. Jen juveloj, kiuj per simpla, klara lingvo brilas. En Kelkaj konsiloj . . . ni lernas, ke redaktoro devenas de redoktoro, ĉar redaktoro devas esti ia doktoro, ia kuracisto de ĝis nun ne eldonitaj verkoj (p. 48). Trafe!

Kaj nepre menciindas la - jam konata - absurda sed klasike komika Kiel ni mortigadis leporon por la antaŭkristnaska vespermanĝo. La stilo kaj enhavo memorigas pri la rakontaro de J. H. Sullivan - sed juĝu, ĝuu vi mem. Ĉiaokaze valoras akiri la libron, se nur pro la Váňa-a leporo - kiu permesas indulgeme pretervidi etajn presmakulojn (ekzemple en la teatraĵeto, kie meze de kursivigitaj frazoj - literoj foje malkursiviĝas). Jen eble kroma ŝerco en la plejparte ĝueblaj Rakontoj ne nur ŝercaj.

Paul Gubbins

Vladimír Váňa ne apartenas al la konataj Esperantaj verkistoj, tamen unu el liaj noveloj estas ege konata kaj legata. Temas pri Kiel ni mortigadis leporon por la antaŭkristnaska vespermanĝo, kiu estas eble la plej memorinda ero en la progresiga legolibro Paŝoj al plena posedo. La sama novelo en 1961 ricevis unuan premion en la Belartaj Konkursoj, kaj samjare alia novelo de Váňa ricevis trian premion.

Post la morto de la aŭtoro lia filino trovis aron da tekstoj el lia mano, kaj tiujn nun eldonis Petr Chrdle. Temas pri entute dudeko da rakontoj. Kiel aludas la titolo, kelkaj estas ŝercaj, aliaj ne. Pli ĝuste, duono de ili estas satiraj, kaj ili primokas precipe sociajn, politikajn kaj artajn aferojn, sed ankaŭ homajn rilatojn kaj kondutojn.

Dumvive la aŭtoro do ne povis aŭ volis publikigi la plimulton el tiuj tekstoj, kaj oni rajtas demandi sin, ĉu la eldonintoj vere faris bone, aperigante ilin ĉiujn. La nivelo estas varia, kaj pri tio eble Váňa mem konsciis. Ŝajne ne okazis elektado aŭ redaktado, nek lingva polurado.

Efektive, “la kristnaska leporo” elstaras kiel la plej sukcesa rakonto en la kolekto. Ĝi estas absurda farso, plena de vivo kaj viglo. En simila stilo troviĝas aliaj sukcesaj eroj, ekz. Kiel grava estas la plano, kie absurdo miksiĝas kun politika satiro. Bedaŭrinde en aliaj satiroj mankas tiu leĝero kaj frenezo, kiu levus ilin de la primitiva plendado aŭ primokado. Tio validas ekz. pri Malgaja fabelo, kiu alegorie priskribas la sorton de Ĉeĥoslovakio inter la “frataj ŝtatoj”. En La telefono la aŭtoro burleske ridindigas burokration, tamen la rakonto malhavas vere akran pinton.

Pluraj verkoj, interalie la premiita Kiel mi eniris parnason, primokas modernan literaturon kaj arton. La perspektivo estas de persono, kiu ne komprenas tiujn strangajn artaĵojn kaj sekve konkludas, ke ili neniel valoras. Ne tre originale aŭ sprite, bedaŭrinde. Mi preferus, se la aŭtoro pli multe uzus sian precipan talenton, tiun de burleskaj farsoj. Imagu, se en la Esperanta “parnaso” iuj konsilus lin, kiel evoluigi sian talenton kaj eviti falilojn! Nu, naiva revo…

Relative bona tamen estas novelo pri instruistaj spertoj, La metamorfozo. Identa temo ripetiĝas en malpli valora bagatelo Milita danco, kio montras, ke neniu sarkado okazis ĉe la eldonantoj. En alia sufiĉe bona ero pri embarasoj en la planekonomio, Kisteho, la aŭtoro — intence aŭ ne — plantis blagon en formo de letero kies enhavo rivelas vere aŭguran kapablon, krom se temas pri aŭtora misaĵo. En la kolekto troviĝas ankaŭ du romantike historiaj rakontetoj, unu pri ĉeĥa historio, alia pri indianoj en Usono.

La stilo de la rakontoj plej ofte estas vigla, klara kaj senartifika. Mediaj aŭ personaj priskriboj ne tre riĉas, sed dialogoj kaj agoj fluas nature. La lingvaĵo tamen ne estas senriproĉa. Tre ofte oni trovas esprimojn, kiuj ŝajnas nacilingve pensitaj, kaj nur provizore vestitaj per Esperantaj vortoj. Estus bone se oni uzus ne-ĉeĥajn kunlaborantojn por redakti la tekston.

Aperas multaj fuŝoj pri verba karaktero, kiel “ni ĉesis nian interparolon” (pĝ. 55) kaj “tiel daŭrigis la interkonsiliĝo” (pĝ. 68). Aperas strangaj vortoj, kiel “displaĉa” (pĝ. 46, 65) kaj “aŭtogramo” (pĝ. 96). Oni trovas uzon de “tuj… tuj…” (pĝ. 9, 34) en la senco jen… jen… Plurfoje aperas nekutima objekta predikativo ĉe havi: “Mi havas la tempon ege limigita” (pĝ. 120). Sed pleje ĝenas frazoj kun nekutima, eĉ kelkfoje nebula, konstruo: “Ĉar mi kaj Jarda estis elektitaj komitatanoj, konsideris nin ĉiuj savintoj” (pĝ. 21). “Senĉesa nepagado de direktoro kaj laciĝo de la ceteraj kaŭzis, ke fine tamen naskiĝis fajrero de espero” (pĝ. 68). “Profesoro Ŝaŝliko estis tre sperta kritikisto por ne scii, ke ĉi tiu bildo elvokos veran sensacion” (pĝ. 107).

Tipa sekvo de nacilingva pensado estas la esprimo “kolhararon anstataŭ hararo” (pĝ. 81). Tute simile oni povas legi ĉe la franco Lorjak: “ne horloĝo sed vek-horloĝo”. Kiom la denaska lingvo katenas niajn pensojn!

Nu, ŝajne la aŭtoro antaŭvidis mian akran prijuĝon, ĉar en Kelkaj konsiloj, kiel facile kaj rapide fariĝi verkisto li skribis, ke “kritikistoj plejparte rekrutiĝas el la vicoj de tiuj, kiuj volis fariĝi verkistoj, sed ne povis tiun celon atingi, ĉar ili ne ellernis skribi: ili scias nur legi” (pĝ. 50). Tuŝite! Do, mi ŝatus fini per rekomendo, sed ne vere scias al kiu leganto rekomendi ĉi rakontojn. Ili estas iel nek-nek — nek sufiĉe literature valoraj, nek sufiĉe glatstilaj, kaj nur kelkaj el ili vere amuzas.

La fama kristnaska leporo do iom solas en ĉi kunteksto.

Sten Johansson

Liaj originalaj rakontoj estas malpli konataj. Du el ili estis premiitaj en Belartaj Konkursoj de UEA en 1961, unu el tiuj – Kiel ni mortigadis leporon por la antaŭkristnaska vespermanĝo aperis en Paŝoj al plena posedo kaj legeblas en la reto*. Aliajn rakontojn de Váňa la publiko ne konis. Plejparton de ili jam post lia morto trovis lia filino, kaj en 2002 KAVA-PECH eldonis la libreton Rakontoj ne nur ŝercaj.

En la libro estas dudek kelkpaĝaj rakontoj (unu el tiuj estas en formo de radio-teatraĵeto). Ĉiun oni povas legi tuj komplete, ne necesas poste memori detalojn por daŭrigo, kiel ĉe romanoj. Ĉiu rakonto estas ilustrita per desegnaĵo de – vi eble jam konjektis – Pavel Rak, en ties tuj rekonebla stilo, tute konvena ĉi-libre.

Efektive, la rakontoj estas ne nur ŝercaj. Jen en Ili ne volas pacon estas amara ironio pri indianoj, kiuj cedis al forto de blankuloj, sed ne humiliĝis. Jen du kvazaŭ popolaj legendoj pri bravaj militistoj de pasintaj jarcentoj... iom tro naive por nuna leganto. Pluraj humuraĵoj konvenus por tiucelaj revuoj de la 1960-aj jaroj (ĉiu socialisma lando havis tian: rusa Krokodil, pola Szpilki, germana Eulenspiegel k.m.a.), kun tiame popularaj temoj kaj sen pretendo pri literatura nivelo. Nefermita letero al tiam fama pola humuristino Stefania Grodzieńska (la familinomo estas tute kripligita... nu, ŝi certe ne legis tiun leteron)... Pluraj rakontoj estas gaje absurdaj, kiel ekzemple Komplikita parencaro: la vidva patro kaj ties filo samtempe edziĝas al fratinoj kaj post kelka tempo interŝanĝas la edzinojn... Kelkloke estas tamen tro da absurdo, kaj rezulte malpli da spriteco... Sed taŭgas por iom distriĝi.

Ve, ie-tie la spriteco eĉ tute perdiĝas, cedante lokon al mallerta plumpa politikumado. Malgaja fabelo kaj Kiel grava estas la plano enhavas fakte nenion krom malamo al socialismo kaj speciale al Sovetunio. Nu jes, socialismo havis plurajn mankojn, kaj multaj imagis sin tre kuraĝaj, ridante pri ili kaj revante pri luksa vivo okcidente. Sed poste oni ricevis eblecon kompari. Negativaj trajtoj de socialismo estis ridindaj, sed tiuj de kapitalismo – rekte vivdanĝeraj. Kaj la lasta frazo de la rakonto: Kaj ĉi tie la malgaja fabelo finiĝas. Ĝian veran, espereble pli gajan finon verkos mem la vivo. – iĝas tute amara. La aŭtoro eble eĉ ne atendis, kiom terura kaj senesperiga reale estos tiu supozite gaja fino...

Strange kaj bedaŭrinde, sed ial la libro komenciĝas de la plej malsukcesaj pecoj. Sed ne forĵetu ĝin post dudeko da paĝoj, legu plu.

Mi diru, proksimume duono el la rakontoj estas vere legindaj. Kelkaj eĉ brilaj, tiu menciita pri kristnaska leporo memorigas verkojn de la angla klasikulo Jerome. Kelkaj konsiloj kiel facile kaj rapide fariĝi verkisto kaj Kiel mi eniris Parnason – la temo estas jam multfoje traktita de diversaj aŭtoroj sed ŝajnas neelĉerpebla, ĉar tro multas dezirantoj fariĝi famaj verkistoj... La aŭtoro, ekzemple, tre populare klarigas, kio estas metaforo, kaj aldonas: Metaforon aŭ mallongigitan komparon ni konas jam de nia infanaĝo, kiam ni komparis – per kreto sur pordoj kaj muroj – niajn samaĝulojn al diversaj animaloj... (p. 50)

Pluraj homoj volas famiĝi ankaŭ kiel pentristoj, tio eĉ pli facilas (poeto devas minimume scipovi legi-skribi, sed avangarda pentristo tute ne bezonas scipovi pentri!), kaj diversaj “ankaŭkritikistoj” nepre trovos en la bildo profundan sencon, kiun la aŭtoro mem neniel supozis – tiun temon traktas Maljuna koro. La fino ĉi-kaze, tamen, rezultiĝas tute neatendita, tragika kaj komika samtempe.

Alian malvirton de multaj homoj (mi ne diru, kiun...) ridige kaj instrue traktas Kisteho (ne serĉu tiun vorton en vortaroj!).

La metamorfozo kaj La milita danco rakontas pri klopodoj de instruisto trovi interkomprenon kun lernejanoj, obseditaj de “romantiko” pri vakeroj kaj indianoj... fine li eĉ sukcesas, spite ĉiujn normojn de pedagogio.

Mi ĉiam atentas freŝajn esprimojn kaj vortkunmetojn – Esperanto ja donas senlimajn eblojn por tio. Ĉi-foje jen: “(ŝi neniam) brunsenvalorigis manĝaĵon” (p. 46), “displaĉaj klopodoj” (t.e. la klopodoj plaĉi al vasta publiko, p. 46, 65), “(liaj okuloj) bovrigardis” (p. 65), “leporo starsidis” (p. 87).

Du rakontoj ne estas tradukeblaj alilingven pro uzitaj vortludoj. Tamen ĉeestas ankaŭ lingvaj misaĵoj kiel “kromordinara” (=eksterordinara), “trenbesto” (supozeble jung-besto), ankaŭ diversloke gramatikaj fuŝoj naci-influitaj.

Tiel aŭ aliel, post Lorjak, Raymond Schwartz, Sándor Szathmári, Ferenc Szilágyi, sian lokon en Esperanta rakont-arto okupis ankaŭ Vladimír Váňa.

Valentin Melnikov