|
Rusa novelaro
|
|
Ne nur Dostojevskij kaj Tolstoj |  |
Ni sxatas dikajn librojn. Estas bone, se dika libro entenas unu longan romanon, sed se la libro konsistas el multaj negrandaj noveloj, tio faras legadon pli diversa, do ecx pli interesa.
Rusa novelaro apartenas gxuste al la dua kategorio, cxar gxi proponas 28 verkojn de ok famaj rusaj literaturistoj. La libro estas la unua parto de estonta trivoluma rusa antologio kaj kovras la 19an jarcenton.
La literaturo de la 19a jarcento distingigxas de la nuntempa. Malnova literaturo estas rakonta, gxi skrupule priskribas la vivon kaj komunikas al leganto multajn detalojn pri vivkutimoj kaj moroj. Aparta fakto aux okazajxo estas disvolvata en meditojn pri vivo gxenerale. Tiajn verkojn konforme al ilia karaktero oni legu senhaste, vespere, en fotelo, por ripozi, por legado mem, por la leganto mem.
Laux V. Nabokov, preskaux tuta rusa prozo harmonie lokigxis en la ronda amforo de la 19a jarcento. Efektive, sub la rusa literaturo alilandanoj konsideras antaux cxio brilan plejadon de verkistoj de la 19a jarcento: se oni demandas pri iu rusa auxtoro, la respondo, plej versxajne, estos „Lev Tolstoj” aux „Dostojevskij” (kvankam en Rusio al la peto nomi iun verkiston vi preskaux centprocente ricevos la respondon „Pusxkin”).
Por la libro estis elektitaj prozajxoj de A. S. Pusxkin, M. Ju. Lermontov, N. V. Gogol, I. S. Turgenev, F. M. Dostojevskij, M. Je. Saltykov-Sxcxxedrin, L. N. Tolstoj kaj A. P. Cxehxov. Sur la kovrilo trovigxas iliaj portretoj kaj en la fino de la volumo bone preparitaj informoj pri cxefaj eventoj el la vivoj de la auxtoroj kaj pri iliaj verkoj (estas listigitaj ankaux esperantaj tradukoj). Referencaj informoj antaux cxiu novelo kaj rakonto donas pliajn detalojn, ekzemple kiel gxi estis kreita kaj kie unuafoje publikigita.
Se oni rigardas tiun cxi libron ne kiel prezentilon de la rusa literaturo, sed kiel distran legajxon, oni trovos en gxi diversspecajn, diversstilajn verkojn. La libro enhavas aventurajn, mistikajn, sxercajn, filozofiajn, amajn, vivkoncernajn historiojn.
Jen, ekzemple, la novelo de A. S. Pusxkin La pika damo. Versxajne, multaj melomanoj konas la samtitolan operon de P. I. Cxajkovskij kaj supozas, ke gxia libreto precize sekvas la pusxkinan originalon. Tute ne! Unue, la verko de Pusxkin estas prozajxo, dum la libreto konsistas el versoj de la libretisto (frato de P. I. Cxajkovskij), la komponisto mem, verkistoj de la 19a jarcento K. N. Batjusxkov, V. A. Jxukovskij kaj ecx la poeto de la 18a jarcento G. R. Derjxavin. Due, Pusxkin nomas la protagoniston laux la familinomo (Hermano, ruse Germann, cxar gxi estis el germanoj), sed en la opero German (kun unu „n”) farigxas antauxnomo. Trie, kelkajn operajn personojn ligas tute aliaj parencaj rilatoj, iuj herooj simple forestas cxe Pusxkin. Kvare, en la opero la aferoj okazas en pli frua epoko, ol en la novelo. Kvine, la opero havas pli draman finalon, ol la prozajxo. Post cxio cxi ni, certe, devas konfesi, ke ambaux La pikaj damoj rakontas la saman iom mistikan historion pri maljuna grafino, posedanta sekreton pri tri kartoj. Cxu vi ankoraux ne trovis bonan kialon relegi la novelon de Pusxkin?
Tute alia verko estas Karaso-idealisto de M. Je. Saltykov-Sxcxxedrin pri karaso, „trankvila fisxo, inklina al idealismo”, kiu kredas je la justeco kaj felicxo por cxiuj fisxoj, atendas la tempon, kiam „la fortuloj ne premos la malfortajn, la ricxuloj ne premos la malricxajn”, kaj scias la magian vorton „virto”, pro kiu cxiu ezoko devas igxi karaso. Tiu tre amuza kaj cxiam aktuala verko estas fabelo por plenagxuloj pri kolizio de belega idealo kun kruda realo.
La rusaj verkistoj „parolas” esperante flue kaj bele, certe pere de la tradukistoj. Necesas rimarki, ke la leganto havas eblon gxui kaj kompari laboron de 13 tradukistoj. Rakontojn de unu auxtoro ofte tradukis malsamaj personoj, tial A. P. Cxehxov parolas per kvar vocxoj kaj A. S. Pusxkin aperas en kvin diversaj lingvajx-vestoj. Tio rezultas en neenuiganta kaj multrilate interesa legado.
Ni volas atentigi la legantojn pri ankoraux unu detalo. Temas pri la literaturo de la 19a jarcento, do pri tiutempa rusa lingvo, pri tute alia medio. Se forestas specialaj klarigoj kaj komentarioj, la leganto ofte preterpasas malklarajn lokojn kaj sekve nur duonkomprenas la mondon de la verko. Por legi malnovajn verkojn kaj gxuste kompreni ilin (ecx pli: por kompreni ilin) respondeca kaj scivolema leganto bezonas glosarojn. Kiam malnova teksto estas tradukata en alian lingvon, tradukisto solvas la problemon pri maloftaj, forgesitaj, arkaikaj vortoj, sed restas tiu pri la kultura medio. Ni gxojas, ke la kompilantoj de Rusa novelaro zorgis pri tio kaj prezentis specialan parton kun komentarioj al cxiu rakonto. Certe, tiu parto povus esti ecx pli granda, cxar tro multaj realajxoj jam foriris el nia vivo.
Provlegantoj el diversaj landoj helpis elsarki rusismojn kaj aliajn erarojn. Por tiu cxi recenzo ankaux ni legis la libron tre atente (konstante komparante la tradukojn kun la originaloj), sed trovis nur tre malmultajn pres- kaj traduk-erarojn.
Por kiu estas cxi tiu libro? Ni sendube rekomendas gxin al cxiuj serioze interesigxantaj pri Rusio, cxar en la verkoj estas honeste pentritaj rusaj karakteroj kaj la rusa vivo. Lernantoj povas legi la libron por konatigxi kun grava parto de la monda literaturo. Kaj ni pensas, ke la novelaro placxos al cxiu, kiu simple sxatas legi dikajn librojn!
Anna kaj Mati Pentus
Mi ne hezitas rekomendi ĝin |  2004. №4 (114) |
Sezonoj daŭrigas la publikigon de tradukoj el la rusa literaturo per antologio de prozaj verkoj, por kiuj estas antaŭviditaj du volumoj, al kiuj aldoniĝos unuvoluma poezia antologio.
La ĵus aperinta novelaro de la 19a jarcento, sub la redaktado de Aleksander Korĵenkov — kiu mem tradukis naŭ el la noveloj — enhavas dudek ok specimenojn de la plej eminentaj tiuepokaj verkistoj: Puŝkin, Lermontov, Gogol, Turgenev, Dostojevskij, Saltykov-Ŝĉedrin, L.Tolstoj kaj Ĉeĥov.
Tiu elekto estas sensurpriza, eĉ se oni povas bedaŭri la foreston de Karamzin — pro lia aparteno al la 18a jarcento — kaj de pluraj valoraj prozistoj kiel Leskov, Aksakov, Garŝin, Korolenko. Oni povas supozi, ke aliaj, situantaj ĉarnire (Gorkij, Andrejev, Kuprin, Bunin...) trovos lokon en la sekvonta volumo.
Dek tri tradukintoj kontribuis al tiu rimarkinda kolekto. Krom la prauloj Grabowski kaj Staritsky, ili apartenas al la rondo de Sezonoj. Kelkaj el la tradukitaj noveloj aperis pli frue sur la paĝoj de La Ondo aŭ en aliaj rakonto-kolektoj (Kaŭkazaj rakontoj, Sveda alumeto, Rusaj amnoveloj).
Ĉiuj tradukoj estas sur tre akceptinda nivelo, kvankam la grado de malfacileco tre varias depende de la aŭtoroj. Oni devas des pli gratuli tiujn, kiuj kuraĝe frontis la tekstojn de Gogol aŭ la Neĝoŝtormon de Tolstoj. Ĉeĥov estas videble pli facile tradukebla. Tio ne malpliigas la meritojn de ĉiuj tradukintoj: bonegaj estas ekzemple la traduko de la Turgeneva Asja (malgraŭ stumbleto ĉe la uzo de kontaĝi), de la Sonĝo de ridinda homo de Dostojevskij aŭ de la humuraĵoj de Saltykov-Ŝĉedrin. Kaj imagu la klopodojn, spertitajn de Korĵenkov, por trovi esperantlingvajn adaptaĵojn de la ĉevalecaj nomoj en la fama rakonto de Ĉeĥov!
Sergio Pokrovskij sufiĉe konvinke klarigas, kial li elektis publikigi la klasikan kaj faman tradukon de Grabowski, farinte en ĝi kelkajn modifojn por elsarki evidentajn erarojn kaj modernigi la vortprovizon. Estas evidente, ke niaj spronoj povas anstataŭi la pikradetojn de 1888.
Tamen kelkaj el tiuj modifoj ne estis nepre necesaj: la kapelo, la diversaj projektoj de la nova teksto ne estas nepre pli bonaj ol la preĝejeto aŭ la multoblaj projektoj de Grabowski. Pokrovskij prave rimarkigas, ke la titolo La neĝa blovado iĝis kvazaŭ nemodifebla. Tamen aspektas iom strange, ke samtitola novelo de Tolstoj aperas kun la esperantlingva titolo Neĝoŝtormo.
La redaktintoj prave petis la helpon de nerusaj provlegintoj por elsarki eventualajn rusismojn. Tamen tia entrepreno ne restas sen problemoj. Pokrovskij ne modifis la frazon de Grabowski Mario Gavrilovna estis edukita sur francaj romanoj. En la sama novelo kaj en multaj okazoj la tradukanton minacas insido de la vorto невеста, kiun oni ne traduku aŭtomate per fianĉino, ĉar plej ofte temas pri svatebla fraŭlino.
Oni ne traduku (по)мешать sistemece per malhelpi, kiam ĝeni pli taŭgas (pĝ. 29), nek напрасно per vane, kiam ofte pli ĝustas malprave (pĝ. 85). Народ estas kelkafoje tradukinda per homoj prefere ol per popolo (“Virinoj estas malsaĝa popolo“, pĝ. 141). Чуть estas pli taŭge tradukenda per preskaŭ, ol per apenaŭ ne (pĝ. 164). Estas preferinde aĉeti kontraŭ aŭ por iu sumo, ol pro (= за, pĝ. 28–29), malgraŭ la abundaj Zamenhofaj arkaikaj ekzemploj.
Mi certe ne tradukus la oftan esprimon Бог его знает! per Dio scias lin! (pĝ. 58), kiu sonas enigme por esperantista leganto. Svingi per anstataŭ svingi -on (pĝ. 71) evidentigas certe influon de la rusa lingvo, kvankam oni povas trovi unu Zamenhofan ekzemplon “svingi per la naztuko“, en kiu svingi fakte signifas “fari salutan signon“. La ĝusta uzo de svingi des pli gravas, ke oni efektive povas svingi ion per io, ekzemple “svingi bastonon per la pugno“. Eĉ movi, pro la sama influo, suferas saman sorton sur pĝ. 355 (“li [...] movis per la manoj“).
La tradukintoj devis solvi multajn malfacilaĵojn pro terminoj spegulantaj realaĵojn tipe rusajn — plie de la deknaŭa jarcento en difinitaj sociaj tavoloj — aŭ tiajn, por kiuj ne enradikiĝis firme leksika normo en esperanto. Brustumo estas bona ekvivalentaĵo por манишка, kaj estas registrita de Bokarjov; tamen la leganto certe bezonus klarigon. Ŝaŭmvino ŝajnas al mi pli norma ol gasvino (pĝ. 30). Sed al la leganto multe helpos la sufiĉe abundaj librofinaj notoj pri la diversaj verkoj.
Mi ne hezitas rekomendi ĉi tiun libron kaj eĉ konsili tujan mendon, ĉar la eldonnombro estas nur 500-ekzemplera.