Rapide pasis la temp'

Retrorigardo al intensa vivo estis la titolo de alia recenzo, aperinta en MONATO en aprilo 2004: temis tie pri eta poemaro de Lucija Borčiĉ, ŝia ununura originala poezia produktaĵo. Ĉi-foje temas pri io certagrade alia, sed esence simila: Eli Urbanová aperigas per tiu ĉi naŭdek-paĝa verketo sian sepan originalan poemkolekton. Sed same ĝi estas retrospekta: la tempo pasis rapide, kaj la temaro ne estas daŭrigo de la antaŭaj verkotemoj, sed ja plua, refoja bilanco de la tuta vivo. Amo kaj amoro plimultas en ŝiaj poemoj, kaj estas represitaj ankaŭ kelkaj malnovaj versaĵoj de la kvindekaj jaroj, aperintaj en ne tro vastpublikaj gazetoj.

Eli Urbanová estas konata pedagogino kaj poetino en la ĉeĥa; ŝia kvindekjariĝo estis publike registrita en la landa registro de la gravaj jubileoj. En la esperanta poezio ŝi estas nepretervidebla. Ŝiaj poemoj estas en ĉiuj antologioj; pri ŝi temas paragrafoj de ĉiuj historioj de literaturo; ŝi estas la temo de pluraj priliteraturaj eseoj; ŝia nomumo kiel Honora Membro de UEA kaj ŝia naŭjara membreco en la Akademio de Esperanto atestas pri la graveco de ŝia agado sur la movada kaj lingva kampo. Ne nur ŝia abunda poemado, diverslibre kaj diversgazete, reliefigas ŝin, sed ankaŭ ŝia partopreno en teoriaj diskutoj pri la arto mem en nia lingvo. Ne ĉiuj pozicioj de ŝi estas konsenteblaj: kiam aperis la sinnomanta „Praga Altliteratura Skolo” Eli Urbanová estis inter la fondintoj de tiu skolo, kiu alprenis, certe preter ŝiaj intencoj kaj inklinoj, iom fieran sintenon, neglektan al la alitendencaj beletristoj.

Neologismoj ekscesaj (se entute pri eksceso oni povas en poezio paroli), lingvaj avangardaĵoj (se entute arta lingvo povas rigardi avangardaĵojn suspekte), insisto pri propra praveco (kiu ne faras tion?), supereca sento kontraŭ la aliaj (bedaŭrinde nemalofta sinteno de artistoj) – ĉio ĉi kaŭzis polemikon meze de la okdekaj jaroj de la ĵus pasinta jarcento sur la paĝoj de Literatura Foiro, etenditan al la intervenoj de la kvina Internacia Literatura Forumo. Kiu legas la volumeton Debato pri la „Praga Skolo”, aperintan en 1989 ĉe la Kooperativo de Literatura Foiro kiel n-ro 2 de la Kolekto de la Ankro, ne havas tre favoran impreson pri la du ĉefaj debatantoj, nome Eli Urbanová unuflanke kaj Giorgio Silfer aliflanke. La unua forte defendas la rajton verki per abundo da neologismoj kaj vidas en la ampleksigo de la leksiko preskaŭ la solan parametron por leviĝi de ordinara lingvo al arta esprimo; la dua forte kontestas, ofte per tre superecaj esprimoj, la pretendon, ke tia skolo estas la daŭriganto de la plej pura kaloĉaja poezio.

La debaton partoprenis dekduo da elstaruloj, de Waringhien ĝis Nicolino Rossi, de Reto Rossetti ĝis Claude Piron; poste, feliĉe, ĝi fadis per si mem, kaj pro la neampleksa produktado laŭ la praga stilo, kio do ne plu donis pretekston por polemikado, kaj pro la tediĝo de la legantoj. Eble Urbanová malgajnis en la aliĝo al tiu praga rondo, kiu havis, dum cetere nelonga tempo, sian korifeon en Josef Rumler (Abunde kaj redunde) kaj kiel subtenanton, tamen gardantan propran originalecon, Karolon Piĉ; ĉe pli vastgama principaro sintoniis la „Iltisa skolo” kun sia Manifesto. Urbanová (naskiĝis en 1922) eldonis sian unuan poemaron Nur tri kolorojn ĉe Stafeto en 1960, sed poste nenio aperis de ŝi ĝis 1981 (El subaj fontoj). La virino kaj la problemoj de soleco de la homo en la moderna mondo estas ŝiaj ĉefaj temoj: virino estas „amatino, edzino, dommastrino, patrino, laboristino ...”, kiel listigas eseo de Julian Modest, al ŝi dediĉita, en Literaturaj konfesoj (2000). La sama aŭtoro, sub sia vera nomo Georgi Miĥalkov, estis publikiginta belan studon pri la esperantaj poetinoj, kun aparta atento al Eli Urbanová, en siaj Beletraj eseoj (1987).

Ŝia (proza) verko Hetajro dancas (Fonto, 1995) estas aŭtobiografio, kiu vekis intensajn reeĥojn kaj estis nomita „libro de la jaro” de OSIEK en 2001. Saman titolon havis la lasta sekcio de Nur tri kolorojn, ene de kiu estas ankoraŭfoje samtitola poeziaĵo.

Eli Urbanová estas do brila stelo en la esperanta firmamento. Ŝia fraŭlina nomo estis Eliŝka Vrzáková; la nomon, per kiu ŝi estas fama, ŝi alprenis per la edziniĝo al Ŝtefo Urban, muzikprofesoro kaj esperanta poeto (Nova Ezopo, Stafeto, 1961), kaj ĝin plutenis ankaŭ post la divorco en 1955. Dum kvaronjarcento ŝi praktikis inspiran korespondadon kun Baghy, korespondadon, kiu meritus, almenaŭ selekte, eldonon. Kion novan la nuna poemaro aldonas al tio, kion ni jam konas? Fakte, ne multon. Pluro rilatas al emocioj kaj sentoj junaĝaj, io rekte retrorigardas: la verba tenso estas la paseo. La merito de la verko estas, ke ĝi kolektas preskaŭ kvardekon da pecoj, aperintaj dise space kaj tempe. Kiu legis Nur tri kolorojn de antaŭ pli ol kvardek jaroj, rimarkas grandegan evoluon el klasiktradicia rimado kaj ritmado kun ordigitaj strofoj kaj versoj ĝis multe pli liberaj skemoj, kie rimo aperas sporade, preskaŭ surprize. Sed la sekcio Miaj infanoj entenas nur poemojn el la jaroj 1951-1958, do similajn al ŝiaj unuaj. Interesa estas la (proza) Letero al komencantaj poetinoj, aperinta en literatura suplemento al bulteno Paco en 1985 kaj certe meritanta pli vastan diskoniĝon.

Kompletigas la verkon biografio kaj ilustraĵoj, plaĉe skizitaj de Pavel Rak.

Carlo Minnaja

Se vi ŝatas legi poezion en Esperanto — vi certe scias la nomon Eli Urbanová kaj ne bezonas klarigojn. La poetino, festinta jam 80-jariĝon (ĝenerale ne decas paroli pri virina aĝo, sed la naskiĝjaro estas indikita dorskovrile), plu versas pri amo kaj amoro — tiel, kiel malmultaj 20-jaruloj povas. Se ĉiu el ni ĝisvivus tian aĝon kaj konservus tian vivdeziron!..

La aŭtorino mem deklaris tiun poemlibron sia lasta, ankaŭ la titolo tion aludas: kvazaŭ resumo de la vivo kaj verkado.

La temoj plejparte estas eternaj: amo kaj ĉio ligita kun ĝi. Kelkaj poemoj — simple titolitaj per viraj nomoj — enhavas rememorojn pri iamaj amikoj kaj amatoj. Enestas ankaŭ la ciklo Post jaroj — kurtaj trafaj versrakontoj pri malnovaj amikinoj en ties nuna stato. Supozeble ĉiuj nomoj estas realaj: oni ja scias la emon de Eli Urbanová aŭdace malkaŝi plej intimajn sekretojn. Laŭ esprimo de William Auld el malnova recenzo — “Eli estos ĉiam konsterne honesta”. Iam eĉ tro: fiziologiaj detaloj eble ne estas sufiĉa kaŭzo por poemo, necesus pli da sprito (Intime, pĝ. 23).

La ĉapitro Miaj infanoj enhavas poemojn el la jaroj 1951–1958. Videblas, ke jam tiam la poetino posedis perfektan majstrecon. Kun paso de jaroj aperis pliprofundeco de temoj, sagaco, kaj tute ne perdiĝis juneca freŝo de sentoj — al tiu nur aldoniĝas pliaj nuancoj pro la medito: “kaj venos tag' kaj viv' sin ŝanĝos / kaj unu el ni restos sola… / Jen kio min jam nun doloras…” (Fina solvo, pĝ. 20).

Inter poemoj troviĝas ankaŭ tri kurtaj noveloj; la libro finiĝas per interesa kaj pensiga Letero al komencantaj poetinoj, en kiu Eli “invitas … en sian modestan versejon”, instruas per ekzemplo kaj kvazaŭ transdonas la torĉon al sekvaj generacioj.

Nepre atentindas la internaj bildoj de Pavel Rak. Kutime lia “jun-amika” desegnostilo tuj rekoneblas (ankaŭ sur la kovrilpaĝo) — sed kun grandega miro mi ekvidis, ke li povas krei ankaŭ fascinajn erotikaĵojn. Mi ne multe troigus, se dirus, ke libron kun tiaj ilustraĵoj indas akiri eĉ sendepende de la teksta enhavo.

Sed ankaŭ la enhavo eminentas. Kelkaj frazoj sonas refrene kaj restas en la memoro kiel proverboj: “Mi venis al jena konkludo: / viv' estas lukto, ne ludo” (Fino de erotika poetino, pĝ. 31), aŭ: “Prefere ne tro / rigardi retro…” (“Hetajro dancas” en fotoj, pĝ. 34).

Lingvaj malglataĵoj kaj strangaĵoj ne multas: “kiel alie ol” en la senco “nur tiel” (pĝ. 14 k.a.), aŭ “li min mankas” (pĝ. 13). Preskvalito: senriproĉa. Preseraroj: forestas. Do ne preterlasu la okazon legi ĉi libron, des pli ĝi estas la lasta.

Valentin Melnikov

Tri poemarojn de Eli Urbanová (Ĉeĥujo,1922) oni konis ĝis la apero en 1995 de ŝia pasie membiografia romano "Hetajro dancas": "Nur tri kolorojn" (1960), "El subaj fontoj" (1981) kaj "Verso kaj larmo" (elektitaj poemoj, 1986). Pri la romano oni abunde parolis i.a. pro la ricevo de la OSIEK-premio, tamen eble ne ĉiuj atentis ke de tiam sekvis 5 pliaj poemaroj: "Vino, viroj kaj kanto" (1995), la dulingva ĉeĥa-esperanta "Peza vino" (1996), "El mia buduaro" (2001), la aŭtor-intence karierferma "Rapide pasis la temp’ " (2003) kaj la definitive antologia "Prefere ne tro rigardi retro" (2007). Mi devas nun prezenti la tri lastajn, eldonitajn jam en la nova jarmilo.

Kiel en ĉiuj verkoj de Urbanová, ankaŭ en "El mia buduaro" ĉeftemas la triopo Amo, Amoro kaj Poezio. Ofte tio konkretiĝas en rimajn versaĵojn pri unuopaj viroj, amataj aŭ amitaj de ŝi. Urbanová ja evitas la maŝinan, martelan parnasismon de kelkaj nuntempaj rusaj versistoj; tamen, se diri la veron, ŝi ne sukcesas atingi poezie imponajn altojn (aŭ profundojn) kaj foje la rezulto apenaŭ distingeblas de silabmezurita prozo kun rimoj. Mi trovas pli interesaj la prozajn partojn (kvazaŭ postĉapitre al "Hetajro dancas"), la poemojn represitajn el "Nur tri kolorojn" kaj poemojn kiel "Homoj", verkita pro instigo de Marjorie Boulton ("Mi ŝatus legi de vi pli universalan temon"), kun modela komenco:

Estas la urbo kiel maro
kaj homoj sur la trotuaro
kiel marondoj…

Homoj sennombraj… Kelkaj belaj!
Homoj kun siaj bagatelaj
zorgoj kaj ĝojoj…

Similan impreson mi havas pri "Rapide pasis la temp’ ", ankaŭ koncerne la prozajn erojn, el kiuj elstaras pro sia intereso la librofina "Letero al komencantaj poetinoj". Laŭlonge de la jaroj Urbanová versadis, insisteme kaj in-sisteme, pri sia vivo ama kaj amora, t.e. pri la vivo mem, kaj ĉiu nova verso rolis kiel nova, plia paĝo de ŝia membiografio. Nu, en tiu ĉi poemaro, escepte de "Nokta papilio" kaj "Amsezonoj" (kun tro da elizio por mia gusto), sendube la poemoj teĥnike plej bonaj estas tiuj verkitaj inter 1951 kaj 1958, kiel "Barkarolo" aŭ "Luna nokto".

Fine, "Prefere ne tro rigardi retro" proponas pecojn el la pli fruaj kolektoj, antologie. Iom surprize, poemoj legeblaj kvazaŭ prenite el "Verso kaj larmo" aŭ "Peza vino" venas fakte el ŝia unua poemaro, "Nur tri kolorojn", kies legadon mi emfaze rekomendas. Des pli ĉar ĝi, en la perfekta eldono de Juan Régulo kiel Beletra Kajero de Stafeto en 1960, ankoraŭ aĉeteblas ĉe la libroservo de UEA, daŭre kaj freŝvoĉe prezentante la kulminon de ŝia kariero poezia.

Jorge Camacho