Samideanoj
Satiroj kaj humuraĵoj pri Esperanto kaj pri esperantistoj

„Popolo, kiu ne kuraĝas ridi pri si mem, ne estas matura.” (Raymond Schwartz)

Memkritiko, same kiel sinmokado, ofte rezultas el klara memkonscio. Stultaj estas do socioj aŭ homgrupoj, kiuj prenas sin mem tro serioze kaj, blindigitaj de siaj veroj, ne povas vidi sin en la spegulo de la konscio. Ni, heroaj kaj samtempe klaŭnecaj donkiĥotoj de Esperantujo, estus povraj estaĵoj, se ni, de tempo al tempo, ne igus nin objekto de nia propra rido.

Aliflanke, obstina malkapablo ridi pri si mem kreas paradokson: ĝi vekas ridemon. Nu, kial ni tiel ofte priridas la Civiton, eĉ se tiu ridado estas kamuflita per la eleganto de niaj retorikaĵoj?

Ĉi tie temas tamen pri alispeca mokado, grava atingo, pri kiu ni povas pli fiere fanfaroni ol pri la multnombraj sablokasteloj, kiujn ni, esperantistoj, ŝatas konstrui. Samideanoj, kolekto de „satiroj kaj humuraĵoj pri Esperanto kaj esperantistoj”, kompilitaj de Aleksander Korĵenkov, Sten Johansson kaj Valentin Melnikov, kondukas nin al ridado, ridetoj, fojfoje melankoliaj ridoj, ĉar finfine ĝi memorigas nin pri nia homeco.

Ridante de teksto al teksto (datitaj de 1914 ĝis 2005), la leganto pasos tra diverskolora galerio de verkistoj, el kiuj estas okazaj kaj „plentempaj” humuristoj: Vasilij Devjatnin, Julio Baghy, Trevor Steele, E. Wende, Raymond Schwartz, Liven Dek. Jen nur kelkaj el 21 aŭtoroj, kiuj konsistigas la kolekton. Ili plejparte karikature bildigas la fuŝaĵojn de esperantistoj kaj/aŭ de ilia verda mondeto.

Escepto estas Gonçalo Neves, kiu iras iom kontraŭdirekte en Fakistoj: en scienca kongreso, la partoprenantaj sciencistoj – pentritaj de la aŭtoro kiel homoj, kiuj pli kaj pli multe specialistiĝas pri pli kaj pli malmulto – estas bise kaj fajfe aklamitaj, kvazaŭ film-steluloj. Tiu situacio pluas ĝis alpaŝas la podion, la lasta ĉe la lastaj, iu „etkreska barbulo okulvitra” por prezenti al la publiko dekses-regulan helplingvon. La sekvo estas antaŭvidebla, eĉ se mankas al la leganto iom da imagpovo: la publiko lin forpuŝas per „eksploda malaplaŭdo”, ĉar al ĝi plaĉas nur „amplekse kompleksaj” eltrovaĵoj. Simplas la ideo, sed la rakonto estas teksita tiel (kun evidentaj markoj de la poeta talento), ke la leganto ne sukcesos deteni sin de ridado.

Tutsame, kiel ne priridi la fervoran aŭskultanton de kurt-ondaj – kaj tro kurt-daŭraj kaj maloftaj – esperantaj radioprogramoj? Pie li atendas la horon de la elsendoj por fine nur kelkajn disajn frazojn aŭskulti, pro oftaj fadoj kaj malhelpo de familianoj, televidantaj en la sama ĉambro. Lia plezuro tre mallonge daŭras, ĉar el triminuta radioprogramo li povas kapti nur kelkajn sekundojn da vortoj, ne povante aŭskulti la finan recepton por la sukceso de Esperanto, donitan de intervjuato. Oni povas nur imagi, ke la rolulo, en tiu rakonto de Roger Imbert, titolita La noktoj de Sam Ideano, samideane atendos „ĉiun kvinan semajnon en la monato” por vane provi aŭskulti siajn ŝatatajn elsendojn. Pro tiaj trafaj bildigoj, la leganto eble identiĝos kun kelkaj roluloj kaj tiel kun ili solidariĝos.

La demando pri la eternaj vers-faristaĉoj kaj pri malbonaj verkistoj kaj kanzonistoj de Esperantujo estas pritraktita en rakontoj de pluraj aŭtoroj, entute 5 (Vasilij Devjatnin, Czesław Kozłowski, Sten Johansson, Trevor Steele kaj Christian Rivière). Ĉu „popolo diras, Dio diras”? En tiu okazo, bedaŭrinde, jes.

Ne mankas satiro de Louis Beaucaire, kiu per sia Kiel mi fariĝis kunfondinto de UEA (oni legu „Unuiĝo de Esperantistaj Amordomoj”) aldonas malprudan spicaĵon al la kolekto. Ĝi kontrastas, ekzemple, kun la klasika Gastamo de Spomenka Štimec, ne nepre pro foresto en ĉi-lasta de pikaj eventoj, sed pro diferenco de rakonttekniko. Pro forta motiviĝo en la eventoĉenoj (kaj eble ankaŭ pro aludoj al veraj okazintaĵoj en la Esperanto-movado), la rakonto de Beaucaire impresas pli flua ol tiu de Štimec. La leganto tamen ambaŭokaze ridos.

Granda merito de tiaspecaj verkoj konsistas en tio, ke ĝi proponas nenian solvon al nia problemaro. Ĝi plejparte legeblas kiel amuzaj kronikoj de niaj frustriĝoj, sed, legante ĝin, ni almenaŭ ricevas la impreson, ke ni iom ferias el niaj „celadoj”, kiel dirus Zamenhof. Do, anstataŭ kolekti suspirojn (de tio ni jam havas larĝan stokon), kiel prova rolulo en la lasta rakonto (Kolektanto), el la plumo de Liven Dek, ni tutsimple kolektas ridojn. Eble – kiu scias? – intertempe aperos senmanka recepto por la „antaŭenigo de nia afero”.

Reinaldo Marcelo Ferreira

Eble maljunuloj ne plu kapablas ridi; eble ili jam aŭdis aŭ legis ĉiujn spritaĵojn dum la multaj jaroj de sia larĝparte forruliĝinta vivotempo. Eble mi iĝis acide malbonhumora. Eble mi trafis al la nun pritraktota libreto dum streĉa horo (ĉar ja nur kelkdeko da minutoj sufiĉas pro ĝin ellegi). Eble mi baraktis en la serĉado de okulvitroj, kiujn mi estis lasinta en alia ĉambro (kial mi lasas ilin ĉiam en alia ĉambro? Sufiĉus elekti la alian ĉambron por legi, anstataŭ ol por lasi tie la okulvitrojn). Eble sonoris la telefono, kiun mi ne aŭdis (ĉar mi jam estas, krom misvida, ankaŭ misaŭda), kaj iu familiano kriis: "Ĉu vi ne respondas? Certe estas esperantisto kiu deziras vin!" Eble mia cerbo ekfumis kiam mi rigardis la komputilan ekranon, sur kiu disruliĝis lavango da alvenintaj mesaĝoj, el kiuj plejmulto estas spamaj, aliaj estas spasmaj, aliaj estas entuziasmaj kaj sarkasmaj, la plejmulto pleonasmaj. La negranda parto, kiun mi ne tuj forviŝas, kutime petas/postulas/volas ke mi faru ion, tuj, tuje, tujege, ne morgaŭ sed jam hodiaŭ, prefere eĉ hieraŭ: "Kara, ĉu vi ne bonvolas verki artikoleton pri la lernejaj eksperimentoj pruvantaj la didaktikan efikecon de Esperanto? Ho, ja multaj povus fari, sed certe vi plej bone! Ĉu vi ne povus legi mian tricent-tridek-tri-paĝan manuskripton kaj eventuale ĝustigi ĝian lingvaĵon? Vi certe tute rapide tion kapablas fari! Kaj ĉu vi ne bonvolas (proprakoste, kompreneble) flugi al la Norda Poluso por tie ĉeesti gravegan seancon de la Arkta Parlamento pri multlingvismo? Ne gravas kompetenteco, ankaŭ la aliaj partoprenontoj ne havas, sed via ĉeesto montrus, ke esperantlingvanoj interesiĝas pri multlingvismo! Kaj ĉu vere via samideana koro aŭdacus rifuzi inviton veni (proprakoste kaj propratempe, kompreneble) kaj prelegi pri lernejaj sistemoj, libroj, literaturo ĉe nia klubvespero je kelkcentkilometra distanco? Ni farus grandan propagandon pri via veno kaj ni certe sukcesos kolekti dekkelkon da oscedantoj (diskretaj, kun la mano antaŭ la buŝo…), ja la prelegejo estas liliputa, tiel ĝi ŝajnos plenplena, kaj tio efikos ĉe la neĉeestontaj ĵurnalistoj, kiuj diligente raportos pri la neĉeestita evento. Kaj ĉu vi povus sendi dankleteron al tiu ĵurnalisto, kiu fine, post plursemajna martelado fare de nenionfara (tamen tionfara) samideano, por eskapi de la martelanto fine publikigis kelkvortan sciigon pri la fakto, ke ekzistas de cent jaroj ĵuskreita internacia lingvo nomata Esperanto, kaj ke kelkaj entuziasmuloj eĉ sukcesas interkompreniĝi per ĝi sen interpretistoj? (evidente interpretistoj kutime nepras inter samlingvanoj…)."

Aŭ eble sur la komputila ekrano aperas anonco pri nova listo, al kiu tuj enskribiĝu tiuj, kiuj enuis pri la diskutoj en alia listo, ili ja absolute kaj plene rajtu tediĝi dufoje; aŭ eble pompaj kaj plumpaj akademianoj harfende, harsekce, hardissplite, har-erige (kaj ne malofte eĉ erarige) diskutas (kaj dis-skutas), disputas (kaj dis-sputas) pri lingvaj problemoj solvitaj jam en la Dua libro.

Nu, la leganto jam divenis, ke mi ne estas en ekstaza momento por ekzegezi libron, tial li indulgos min, se mi ne sukcesis ridi je la legado de Samideanoj, kies subtitolo estas Satiroj kaj humoraĵoj pri Esperanto kaj esperantistoj. Mi certe ne kulpigas la kompilinton, Aleksander Korĵenkov: li klopodis kunmeti etan antologion de spritintencaj (aŭ spritatencaj) rakontoj, dudek sep de dudek unu aŭtoroj: entute 78 paĝoj inkluzivantaj notojn pri la menciitaj faktoj kaj pri la aŭtoroj. Laŭdinda tia kolekto, kiu estas jam kribro el pli longa origina listo de kvindek rakontoj, kaj certe alian antologieton samnivelan oni estus povinta kompili laŭ la samaj kriterioj. Laŭdindaj estas la kunkribrintoj, Sten Johansson kaj Valentin Melnikov. Sed eble, krom mia konstanta plendemo, kulpas nia popolo: ĝi ne prezentas ion aparte komikan, almenaŭ laŭ mia nuna nigra (tamen ne Schwartz-a) ridpunkto.

Laŭ la eldona vidpunkto, Samideanoj estas la dua libro el la serio Legu kaj lernu, kies unua volumo estis Vivo kaj morto de Wiederboren (1998), enhavanta dek du humurajn rakontojn. Pro la granda sukceso de tiu volumo la eldonejo Sezonoj pluas per dua libreto.

Ŝajne la samideanoj (termino kreita de Louis de Beaufront, kaj do jam pro tio anateminda) havas nur tre malmultajn komunajn trajtojn, kiuj povas esti konsiderataj ĝiaj apartaĵoj: Unu, sendube la ĉefa, estas la interesiĝo psikoza pri la lingvo, la klopodo ĝin plibonigi, la interna nekonfesata konscio (aŭ nur supozo? aŭ nur espero?), ke, ĉar ĝi naskiĝis sen popolo, ĝi ĉiam restas en la komenca stadio, kiam ĉiu ajn povas, eĉ rajtas, ĝin modifi. La movadaj frutempuloj trovis ridinda la originalan uzadon (neniam uzatan) de longegaj kunmetitaj vortoj: en lingvoj, kiuj tiun sintaksan eblon havas, ne estas celo de rido eksternormala ekspluatado de tiu potencialo. Sed, kompreneble, oni devas memori pri mezuro en laboro kaj plezuro (Proverbaro, n. 1509).

La dua karakterizo ŝajnas esti la varba manio, eĉ paroksismo. Edzinon, amikojn la celkonscia samideano klopodas konvinki pri la utileco de la lingvo: ke tio estis sendube trajto de la unua generacio de esperantistoj, tio certas; ke, legate nun, tiuj karikaturoj ankoraŭ freŝe kaj ridige efikas, estas dubinde. Plurjara kongresa praktikado atestas ke edzinojn oni prefere ne varbu (eventuale dumkongrese oni ilin provizore kokras, nur dum semajno, kompreneble); kaj pri la amikoj, nu gardu min Dio kontraŭ amikoj, kontraŭ malamikoj mi gardos min mem (Proverbaro, n.648).

Kiu jam multe legis de Raymond Schwartz malfacile ankoraŭ ridetas je lia Prozo ridetanta, el kiu unu rakonteto estas ĉerpita; eble mi estas jam for de liaj kabaretaĵoj por ankoraŭ pozitive spekti kiel departera aŭskultanto al alia rakonteto el La ĝoja podio. Certe Schwartz podiis, parodiis, piloriis, pasiis, poeziis, profesiis, raciis, disradiis, rapsodiis, redakciis, reviziis, revoluciis… (venis fino al mia latino, Proverbaro, n. 2535; pli ĝuste: venis fino al mia Rimvortaro). La libreto estas do bona dokumento, pri kiel oni ridis je la fruaj tempoj de la pasinta jarcento, aŭ dum la flora sezono inter la du militoj. Do, eĉ se nur pro tiu kaŭzo, Samideanoj estas atentinda.

Por ridi necesas du protagonistoj: la ridanto kaj la priridato. Ĉe legado de Samideanoj eminentas nur la dua figuro. Mi ne neas, ke du-tri rakontoj efektive movas la lipon al humura grimaco: tiu de Ŝtimec elstaras, tiu de Steele same, tiu de Liven Dek estas vere originala. Aliaj ŝajnas al mi ĉefe rezultoj de bonvolemaj malsepultadoj, kiujn oni certe honoru pro ilia historia valoro: Lejzerowicz en sia El la "Verda Biblio" kaj Babiladoj kun Horaco Serĉer (Literatura Mondo, 1935) pentris iujn vinjetajn samideanajn figurojn, kaj prave la kompilinto Korĵenkov reproponas al ni ĉi tiun politike alegorian aŭtoron, kiu siatempe estis kaŝe-humure, tra nigra ironio, avertinta pri la riskoj de la nazia reĝimo (Lejzerowicz post du jaroj en la Varsovia geto malaperis en la hororo de Treblinka). Alia tipo de ŝerco (ĉu plu aktuala?) estis la parodiigo de la personaj nomoj, en kiu Lejzerowicz estis majstro; sed liaj aludoj al la tiuepoka movado, kun nomoj kaj kvalifikoj, karakterizoj kaj mokindaĵoj aspektas plataj hodiaŭ, kiam neniu plu memoras, bedaŭrinde, kiuj estis Kreuz, Jakob, Jung, Bleier, Ĉefeĉ. La tiutempa leganto ridis, kiel li ridis ĉe legado de la ŝvarca La Pirato, sed la nuna ne trovas la kulturajn apogpunktojn por ĝui same intense.

La Ondo de Esperanto en sia unua aperperiodo (1909-1917) konatigis al ni Czeslaw Kozlowski, polan verkiston, tradukiston kaj redaktoron, kiu tute junaĝe verkis rakontojn kaj aperigis originalajn poemojn (Petaloj, 1912). El ĉi lastaj oni trovas du en Esperanta Antologio, montrantajn mornon kaj solecon. Do oportuna estas lia revivigo kiel naiva humuristo, ankaŭ ĉar post la unua mondmilito li ne plu agis en la Esperanta kulturo: certe la nuna generacio ne konas lin.

Eble plian satiron oni estus povinta atendi el aŭtoroj malpli antikvaj. Baghy jam estas konata tra siaj Verdaj donkiĥotoj, Forge same tra sia La verda raketo, kaj io iom pli amuza estis ne malfacile ĉerpebla el ĉi du verkoj. Sed se oni volas prezenti fakte nur unu-du-paĝajn prozaĵojn, estas malfacile trovi tiom mallongan humuraĵon eĉ en ĉi tiuj longe glorataj aŭtoroj. La verketo utilas do ankaŭ por memorigi la leganton, ke ekzistas plenaj libroj, kiuj portretas tra epizodoj la esperantistan vivon, jen la grupan, jen la kongresan, jen la disputan (ho, kiom malpacas inter si la pacaj batalantoj!). Pli ol duono de la libreto estas de aŭtoroj de la lasta duonjarcento. La tipa (aŭ originala) esperantisto tie portretata aspektas jam alie ol antaŭ la dua mondmilito: ambicia, tiel ke li tuj poetas, ekspluatema, tiel ke Pasporta Servo lin altiras pli ol lingvaj diskutoj, sinaplaŭda (nu, kiu ne ŝatas aplaŭdojn?). Ankaŭ la dua parto tuŝas personojn konatajn hodiaŭ, kaj nekonotajn morgaŭ, do ridu tuj, ĉar kiu volas, gaju ĝue / pri l’ morgaŭ’ ne certas saĝo. (Laŭrenco Medici, tr. Kalocsay; se vi ne konas la poeziaĵon, aĉetu la Italan antologion, la stoko stakas jam dudek jarojn, kaj ankoraŭ ne elvendiĝis…).

Estus troo aserti, ke tra malpli ol trideko da humuraĵoj oni povas rekonstrui ian evoluon de la komikeco proponata de nia samideaneca mondeto; tamen, se vere oni volus esplori tiun kampon (ĉu tasko por la Literatura Sekcio de la Akademio?) kelkajn elementojn en Samideanoj oni ja trovus, do eĉ se oni formetas la libron senride, oni ne ĝin legis senutile.

Carlo Minnaja

Paul Gubbins 2

Jen 27 mallongaj, kaj do facile alireblaj, humuraj kaj satiraj legaĵoj (kun enkonduko kaj biografiaj notoj pri la 21 aŭtoroj). Inter la kontribuintoj troviĝas Devjatnin, Schwartz, Baghy, Forge, Neves, Camacho kaj Steele -- sed, interese, neniu brita humuristo. Ĉu ni britoj tro serioze taksas Esperanton kaj ĝin ne volas priridi?

Aparte amuzas la humuraĵo de la polo Czeslaw Kozlowksi, kiu en 1912 primokis la esperantistan emon versfaradi; simile la satiraĵo de Trevor Steele pri la malbelartaj konkursoj. Ridigis min ankaŭ la plene kredebla rakonto de Spomenka Štimec pri la senĉesaj esperantaj vizitantoj, kiuj fremdigas al ŝi la propran hejmon.

Forte rekomendata libreto, kiu plaĉos ne nur al lernantoj sed ankaŭ al pli spertaj esperantistoj. Jen bona posteulo de la same leginda Vivo kaj morto de Wiederboren el la sama serio. Gratulon al la eldonejo (kaj la verkistoj)!

NDLR: mi volonte aperigos en La Brita Esperantisto mallongan satiron aŭ humuraĵon pri la esperanta movado aŭ pri aspektoj de Esperanto. Do... aĉetu la libron Samideanoj, inspiriĝu kaj ekverku!

Paul Gubbins

Satiro laŭ PIV estas ridindige kritika aŭ moka verko pri homaj malvirtoj. En Samideanoj la eldonejo Sezonoj kolektis dudek sep prozaĵojn plejparte tre mallongajn, kiuj celas prisatiri Esperanton aŭ esperantistojn.

Sendube ne decas recenzi verkon, al kiu oni mem kontribuis. Tamen mi ja povas diri opinion pri la dudek ses eroj de aliaj aŭtoroj. Kaj se juĝi laŭ ĉi tiu elekto, la Esperanta satirarto estas ĝenro ege primitiva kaj plumpa. La eroj unue aperis de 1912 ĝis 2005, kaj oni trovas en ili simplajn vortludojn, katastrofe malbonajn poetojn adasismajn, malsukcesajn gazeteldonistojn kaj naive fanatikajn Esperanto-propagandistojn. Neniam temas pri delikata humuro, sed ĉiam oni pentras la misaĵojn per okulŝiraj koloroj, troige kaj malsprite. Ne facilas scii, ĉu tiu plumpa verkostilo superregas pro manko de satira talento, aŭ pro neceso esprimi la mokon tiel evidente, ke neniu leganto miskomprenu nek maltrafu la intencon. Eble ambaŭ kialoj ĉeestas. Ĉiel kaj ĉial ajn, la tuto impresas al mi sufiĉe malĝojige.

Ne tro ĝenas min la manko de delikata ironio en la plej fruaj verkoj, tiuj de Devjatnin, Kozłowski kaj Wende el 1912-1914. Sed la samaj simplegaj mokrimedoj ripetiĝas eĉ ĝis Steele kaj Rivière en 2004-2005. Ĉu vere la nivelo de kreokapablo aŭ komprenpovo inter esperantistoj restas tiel stagnanta?

Mi trovis du erojn pli atentindajn en la verko. La unua iom ĉarmas per originaleco kaj absurdo – temas pri Lumbildit’ de Viktor Sapoĵnikov el 1984. La dua – Gastamo de Spomenka Štimec el 1990 – iom proksimas al realaj ĝenoj en la vivo de esperantistoj, tamen en koncentrita kaj akcelita formo.

La plej ampleksa ero estas nek satira nek humura, sed lasas al mi sufiĉe amaran guston post la legado. Ĝi estas Nia nigra filo de Jean Forge el 1961. En ĝi la aŭtoro priskribas tute sen distanco aŭ memkritiko kiel li klopodis fie ekspluati “nigran indiĝenon” – la niĝerianon Kola Ajayi – kiel papagan “reklamfiguron” de Esperanto, ĝis tiu sukcesis eskapi el la esperantista kaptilo.

La eldonaĵo enhavas ankaŭ biografietojn de la aŭtoroj kaj kelkajn klarigajn notojn. Mankas glosoj, interalie de slajdo kaj dunsti.

Sten Johansson