Vino, viroj kaj kanto

La etoso, kiun persono sentas, legante la poemaron Vino, viroj kaj kanto estas emocia, erotika kaj plena de tiu tute speciala amo al la vivo, kiun Eli URBANOVÁ (1922-...) jam prezentis en siaj antaŭaj libroj - precipe en la vivhistorio Hetajro dancas. Tamen, alie ol en tiu verko, en la nun recenzita la lingvo estas pli simpla, la tono pli forta - preskaŭ nude-krude, kio komence kreas iom streĉitan rigardon sur la kolekton.

Tiu, kiu ne frandis la ravan Hetajro dancas, dum la legado de la poezio ne sukcesas vere vivigi la bildojn, kiujn la artistino elvokas en nia menso. Ja la kono de ŝia aŭtobiografio kaŭzas asociojn, ebligas, inter la aktivado de la aŭtorino kaj la scenoj en la poemaro, neprajn koneksojn. Ĉiu versaĵo tiukaze subite trovas sian lokon en la sorto de Urbanová.

La titolon Vino, viroj kaj kanto verŝajne Lutero jam uzis por formuli tute specialan vivstilon: intelekte-bohemian, viglan, pasiplenan. La poetino modifis ĝin, por diskonigi siajn proprajn spercojn. Ŝi, en tridek pecoj kaj unu, anstataŭanta epilogon, rememoras gravajn okazajojn kaj momentojn el siaj 73 jaroj. Vino, viroj kaj kanto - la grandaj vivtemoj, kiujn ŝi transformis en belajn artajn vortajojn - fragmentojn de ŝia estado sur la tero.

Tamen la sinsekvo estu kanto, viroj kaj eble vino. La kanto kiel muziko jam en ŝia junaĝo ludis elstaran rolon. Pere de ĝi ŝi frue konatiĝis kun la homo, kiu pli poste estos ŝia edzo, Ŝtefo URBAN (1913-1974). Kanto ankaŭ indikas inklinon al liriko, rimarkinda aspekto en la kreado de Eli Urbanová. Ŝi en pluraj poemoj pentras epizodojn de intensa laboro, de cerbumado, de amikaj rilatoj kun Esperantaj literaturistoj, kiel Julio BAGHY kaj Josef RUMLER.

En Inter kvar muroj ŝi dankas al ambaŭ pro ilia helpo:

Poetino min nomis Baghy.
Verkistino min faris Rumler.
Ankaŭ al li per oro pagi.. .

Kaj gravas eĉ talento,
eĉ krea nekontento
eĉ sent' pri respondeco.

En Super la skandala poemo pri Liboc ŝi pritraktas la elekton de erotika poezio kontraŭe al la ellaboro de aliaj flankoj de la homa agado, kiel ŝia patro kaj Baghy dezirus. Atentinde kaj esence akcelis ŝian evoluon de poetino la lasta nomito, ŝia multjara amiko, instruanto kaj kritikisto:

Kaj estis mia amo
al la fama hungaro
sole granda preparo

Baghy, pavo... Kaj ree vakuo
kaj ĉiam ree li Baghy...
Paĝoj plenaj de instruoj...
Per oro ilin pagi. ..

Daŭre reflektiĝas en la tekstoj la grandega influo de amo, sekso kaj viroj - fakte la hetajra motivo:

Teon mi trinkis, teon.
Pensante la paseon.
...
Kiel mi moŝta
regalis homojn,
do prenu, do gustumu,
mi ekventolos, fumu...
Nenio kontraŭ flirto.
Jen ankaŭ unu bildo...

Kiel mi kuŝis
sur larĝa sofo
post dismetebla vando,
ne sola, kun amanto

Ŝtefo, la edzo, Jan, la erupcia amo kaj fine Ernesto, lasta intima kompano, estas la tri elstarantoj en ŝia vivhistorio. Ili tri ĉiam denove sin montras, malaperas kaj retroviĝas kiel gvidmotivo tra la kajero kaj donas al ĝi la viglan koloron de revoj, amoro kaj homarana sinteno, kiel Eli Urbanová jam estis ĉizinta, sed pli konvinke, en sia Hetajro dancas.

Silvia Moritz

Enkonduke. en "Pensante la paseon", la esperantista hetajro Eli Urbanová trinkas teon kaj rememoras la estintaĵojn de la vivo. Siaj iamaj amantoj/amatoj: Ŝtefo, Jan, Ernesto, Julio kaj aliaj. Eĉ sciante minimume pri la historio de Eli, ni tamen eble tuj konstatas, ke temas pri la edzo Ŝtefo Urban kaj la pli fama Julio Baghy, ambaŭ mem poetoj elstaraj en la Esperanta bcletro. Sed kiuj estas la aliaj? Ne estas klare al tiuj legantoj sen pli ol minimuma scio pri ŝia vivo. Por pliaj detaloj, tiuj kun akrigitaj apetitoj serĉu en ŝia akompana volumo Hetajro dancas, samjara, sameldoneja.

En la nuna vino, viroj kaj kanto, kun 31 poemoj sufiĉe mallongaj, jam la dua rakontas al ni "Foto "Hetajro"": la hazarda okazo kiu donis al la praganino la nemaltaŭgan nomon:

La erotikaĵoj en ĉi tiu libro ne kompareblas kun la eroj en la Sekretaj sonetoj de Peter Peneter - eroj kiuj havas kapablon embarasi eĉ al liberpensuloj, la unuan fojon ekvidantaj ilin presitajn. - Kontraste, la poemoj de Eli estas pli subtilaj, oblikvaj, aludaj: kio fakte impresas kiel pli veraj artaĵoj. La eksplicitaĵojn oni eble trovas pli frapaj ol tiujn en ŝia unua kolekto (Nur tri kolorojn, 1960). Sed ŝajnas ke nur tri-kvar eroj vere ĝenus embarase, pro la manieroj priskribi korpajn partojn aŭ funkciojn: "Poemo pri Liboc". "Super la skandala Poemo pri Liboc". "Lasta amanto". "Nudista plaĝo". Iom pli eksplicitaj ol la plejparto dc la poemoj estas 17 el la 27 ilustraĵoj de Richard Fremund, prezentitaj dise en la libro.

Ni trovas kvar poemojn. kiuj plimalpli rekte temas pri Baghy, kaj unu eltiritan el korespondado inter la du gepoetoj. En la unua, "Baghy", prezentiĝas admiro pri tiu mentoro 30 jarojn pli aĝa (kontraste kun la edzo, nur dekon da jaroj tia). Sed ĉu la rilato estis platonfamilia aŭ ĉu pli erotika? Per kiu semantemo oni pli ĝuste priskribu la internlaton, se oni elektus inter la ĉe la grekoj tri specoj de amo? Kiel kompari la amon de Eli al Julio kun tiu de Marjorie Boulton al la sama homo - ŝia "kara paĉjo"? Kio eventuale rezultas el manko de sufiĉa amo far la natura patro?

Aldone al la specifaj viroj, kiujn (ek)konis Eli, ni trovas difinitajn geografiajn lokojn el ŝia travivado: Ŝumava, Šarka, Krkonoŝe. Samurbanoj kaj ties najbaroj probable tuj rekonos tiujn lokojn. Sed eble la pli internacia legantaro ne. Ĉu do ni inter ĉi lastaj malpli kapabalas rilate al tiuj poemoj? Ni devas diri: iugrade jes. Sed ĉu ili tial estas por ni malpli ĝueblaj? Mi pensas, ke ne. La temoj kaj spertoj estas sufiĉe universalaj, la bildoj sufiĉe klaraj, ke eblas al ni imagi nin en tiuj medioj.

Kiajn temojn universalajn ni trovas? Jen kelkaj: Provo difini la amon (‘Amo'); ĵaluzo ("Baghy", "Nuksrompilo", "Mi scias"); amoj besta (fiŝa) kaj homa ("Fenomeno"); malestimo al verkista laboro ("Okazis en la Centralo"); frustra vivo sen kontentiga amorado ("Poemoj pri Liboc").

Kaj "antaŭ ĉio, la muziko!" Tion motigis en Esperanto la poeto Nikolao Hohlov, stafetante verson de franca Paul Verlaine. Eli ja prezentas al ni frapajn universalajn temojn, kapablajn instigi kaj daŭrigi nian intereson. Sed ĉu individuajn erojn kuntenas muziko - kun ritmo kaj rimo kiuj akrigas kaj profundigas niajn sentojn?

Ni trovas rimojn ne nur purajn, sed ankaŭ rimoidajn kaj agordajn, ofte kun malsimetrio: balzamo - manon ("Baghy"); ŝanĝo - ŝarĝo ("Inter kvar muroj"): adulto - kulpo ("Miaj bonaj agoj"); gasto - gesto ("Gastoj").

Sed foje poemo komenciĝas per flua ritmo, kiu subite kurtiĝas aŭ rompiĝas: En Šarka mi persone ŝatis / rigardi sor al arbokronoj. / Kvazaŭ mi paŝus sub plafono, / tra kies multaj truoj / penetras la bluo. ("En Šarka"). Aŭ: Alie mi ne povas. / Kien mi min movas, / tien kun mi iras / en fidela akompano / mia romano ("Post kvin minutoj dek du"). Lerta deklamanto kapablas malpliigi la malglataĵojn: sed ni pensu ankaŭ, ĉu iom da malglateco ne helpas arte, por infuzi en la leganton/aŭdanton, pere de nereguleco, senton pri la fortoj de la emocioj verkistinaj. Kaj kio pli helpas simuli muzikon, kanton, ol ĉeesto de refreno? Oni trovas tiajn ripetojn - tutaj aŭ partaj, senŝanĝaj aŭ modifitaj - en la plejmulto de la kolekto: Kaj apartenas / al mia roman' / ankaŭ la Cigno / de Saint-Saens... ("Cigno"); A1 via mondo de impresoj: / Ne ĉiuj falas en forgeson. / Ne ĉiuj dum la temp' emanas. / Precipe se ni iun amas... ("Mi scias").

William Auld, recenzante Hetajro dancas (Fonto, n-ro 177), rememoras pri la impreso kvardekon da jaroj pli frue: "la arta ardo kaj sensuala kolorpleno de ŝiaj poemoj! Jen... poeto individue erotika, pasie romantika!" Ni rajtas diri, ke tiaj eĉ nun restas la poezio kaj la poeto, ambaŭ maturiĝinte sed ne dekadencinte. La jena kolekto kontentige komplementas tri pli fruajn kaj la lastatempan aŭtobiografion.

Reginald Jaderstrom

Neniu povas ŝanĝi hieraŭon. Aira Kankkunen (1928). Göteborg: la aŭtoro, 1996. 63p. 21cm. 7,50 gld. Pluralogo. Vimala Devi. Thaumiers: La KancerKliniko, 1996. 79p. 21cm. 16,50 gld. Vino, viroj kaj kanto. Eli Urbanová (1922). Chapecó: Fonto, 1995. 60p. 21cm. Ilustris Richard Fremund. Fonto-Kajeroj 16. 10,80 gld.

Tri poemaroj traktendaj unurecenze -- ĉu estas necese artifiki por submeti ilin al sama temo? Kaj se temas pri tri poetoj virinaj? Ĉu la sekso povas difini aŭtorojn, ĉu ĝi vere kapablas krei komunajn trajtojn? Ni foliumu.

Aira Kankkunen, Suomi-devena, observas de sur sia balkono en la sveda Göteborg la naturon ĉirkaŭ si. Arbo, burĝono, branĉo, birdo, nesto k.s. estas vortoj preferataj; la subtitolo "Meze de pomarboj kaj leontodoj" plej bone spegulas la temaron. Sed la tekstoj ne estas simplaj naturpoemoj. La aŭtorino sukcesas enigi en la liberformajn, senrimajn poeziaĵojn sian propran personecon, tamen elformante ĝenerale validajn etosojn, kiujn ne nur naturŝatantoj aprezos.

Vimala Devi, el Portugalio, verkinta ankaŭ en la kataluna kaj la hispana, estas krome pentristino kaj tradukis pli ol 50 librojn. En tiu ĉi sia unua Esperanta libro ŝi ie skribis "... kaj ni palpas la defion de novaj konceptoj". Ŝiaj novaj konceptoj baziĝas sur la tuta fono de la eŭropa kulturo, aludas poetojn kaj pentristojn, historion kaj filozofion. La tekstoj ne havas rimojn kaj ne sekvas firmajn formojn, estas ofte tre densigitaj, neniu vorto troa, originala la stilo, personecaj trajtoj -- la poetino facile troviĝus inter renomaj nacilingvaj kolegoj.

Eli Urbanová, ĉeĥino, laste furoris pro aŭtobiografia romano. Ankaŭ ŝia poemaro rakontas el ŝia vivo, precipe pri ties partoj amaj kaj amoraj. La tekstoj plej ofte aspektas rimitaj kaj firmaritmaj, sed multaj devioj demandigas ĉu intencaj aŭ hazardaj estas tiom da licencoj. La lasta poemo reklame promesas "... multe pli pezajn kalibrojn" en la supre menciita romano. Nu, kiu ŝatas memnudigajn tekstojn poeziforme, trovos certe en tiu ĉi poemaro ion konvenan. La libreton akompanas belaj plumkrajonaj vinjetoj, kelkaj eĉ plurfoje utiligitaj.

Oni ne bezonas longe cerbumi por konstati ke komunaj trajtoj forme kaj enhave tute malestas. Estus ja ridiga opinio ke virinoj estas submetitaj al samaj konceptoj kaj sentoj. Ĉiu el la tri libroj estas bele presita, eksteraĵe/kovrile inda, parte kun antaŭparolo, biografio, glosaro, preskaŭ sen lingvaj kaj kompostaj eraroj. Jen ja hazarda triopo, tamen pruvanta ke ankaŭ nuntempe en Esperantujo serioza poezio ne estas la laborkampo sole de viroj.

Franz-Georg Rössler