Poemo de Utnoa

Jordi Sol뿯½ i Camardons pri la kataluna versio de "Poemo de Utnoa"

Kara amiko,

Longe kaj vane mi klopodis konvinki vin lerni Esperanton. Vi ĉiam respondis ke vi bezonas veran kaŭzon, indan celon. Mi montris al vi la internan ideon kaj ĝian longvidan homaman planon, sed vi forbalais ĝin per la hasta juĝo ke ĝi apartenas al malnoviĝinta aro da lastjarcentaj ideologioj. Mi klopodis kapti vin per la kunmeta ludo de la vortradikoj, kaj vi replikis ke vi preferas puzlojn kaj enigmojn. Mi aludis ke en la malgranda esperantista rondo ĉiuj talentoj, kvankam etaj, atingas vastan renomon kaj instigon al disvolviĝo, kaj tiam vi preskaŭ ofendiĝis, dirante ke vi neniam akceptus agi en artefarite favora medio. Finfine mi menciis la Esperantan literaturon, sciante ke vi amas legadon, kaj ke vi eĉ lernis iujn fremdlingvojn nur por legi rekte en la originalo kelkajn aŭtorojn de vi aparte ŝatatajn. Vi demandis: "Ĉu vi povas proponi al mi tian literaturan kialon por eklerni Esperanton?" Mi do entuziasme priskribis al vi miajn amatajn librojn de Kalocsay, Waringhien, Auld kaj Sadler, sed je la nomo de via klera neinformiteco vi repuŝis ĉiujn miajn klopodojn veki vian scivolon. Mi fine asertis ke ja ekzistas en Esperanto literatura ĉefverko kies ĝuo sufiĉas por pravigi la lernadon de la lingvo, kaj ĝi estas  . . .  la lingvo mem. Sed eĉ tio ne konvinkis vin, kaj vi duonŝerce diris: "Revenu kiam vi povos proponi, krom la lingvon, almenaŭ unu verkon vere unikan, kaj tian ke neniel en alia lingvo aŭ traduko mi povu frandi similaĵon."

Nu, kara kaj pretendema amiko mia, mi nun skribas al vi, ĉar tiu atendata momento venis: mi havas en la mano karton kiu disbatos viajn aplombajn rezistojn. La karto estas tuta libro. Ĝia nomo estas Poemo de Utnoa. Jes, vi divenis, estas versoj. Ne, vi malpravas, ne temas pri la kutimaj lirikaĵoj. Temas pri epopeo.

En sep kantoj, kiuj sume ampleksas ĉirkaŭ sep mil versojn, la aŭtoro, Abel Montagut, rerakontas la historion de Noa imagante eksterteran postkulisan intervenon. Antaŭ la eksplodo de supernovao Iboo, la loĝantoj de planedo Goba sukcesis fuĝi en la kosmon per du grandaj cilindro-formaj spackolonioj: Naje kaj Efiedi. Sed Efiedi perdiĝis kun ĉiuj enloĝantoj pro korpuskla kosmoŝtormo, dum Naje pluvojaĝis serĉante novan planedon kie restarigi la civilizacion de Goba. En la komenco de Poemo de Utnoa, Naje orbitadas ĉirkaŭ Tero jam sep jarojn. La koloniestroj ariĝas en du partioj: tiu de Roa Numuo opinias ke la teranoj ne estas raciaj estaĵoj, tial oni rajtas ilin elimini por lasi lokon al supera civilizacio. Male, Emme Soraa, longtempe pristudinte la teran homaron, juĝas la teranojn ja iom primitivaj, sed certe ne subhomaj animaloj. La eksterteraj sciencistoj antaŭvidas por Tero baldaŭan katastrofon, ĉar al la planedo alproksimiĝas meteoro. Tiam la Parlamento de Naje decidas ke la venonta evento, la diluvo, decidos ĉu la teranoj meritas futuron. Tiuj kiuj opinias la teranojn raciaj, sugestos al ili kiamaniere postvivi la alvenantan katastrofon, dum la kontraŭantoj ilin malhelpos. Se teranoj, eĉ nur tre malgranda nombro, ankoraŭ vivos post tio, Naje reekvojaĝos en la kosmon serĉante alian solvon. Se ne, la Goba civilizacio refondiĝos en Tero. Ni ĉiuj scias kiamaniere finiĝis la historio, ĉar pri ĝi parolas la Biblio.

Ne supozu ke ĉion ĉi la aŭtoro prezentas diligente kaj plate, ĉar veras la malo. Imagu, ekzemple, ke pri la diluvo mem apenaŭ estas mencio, kaj nur en la unuaj versoj de la unua kanto: la efektivaj komenco kaj fino de la historio troviĝas ekster la limoj de la poemo, same kiel okazas ĉe Iliado. El la epopeaj herooj kiujn mi konas, Utnoa laŭ mi plej similas al Eneo, el Eneado de Vergilio: li timas, li dubas, tamen li agas. Eble al vi aparte plaĉus en la poemo la partoj en kiuj Utnoa vizitas, kvazaŭ per danteskaj vojaĝoj, la pozitivajn kaj negativajn eblecojn de la homaro en hipoteza futuro. Kvankam ĝi venas el aŭtoro kies patrina lingvo, la kataluna, viciĝas inter la plej noblaj kaj antikvaj en Eŭropo, oni malfacile povus difini Poemon de Utnoa eŭropeca. Ne nur pro tio ke la surtera parto de la eventoj okazas en Mezopotamio, sed ĝuste pro la grandaj vizioj de Utnoa pri liaj estuntaj posteuloj: ĉar por priskribi la bonon kaj malbonon, Montagut elektas faktojn, personojn kaj atingojn el ĉiuj epokoj, kontinentoj kaj civilizacioj.

La profunda aktualeco de la verko kiun mi prezentas al vi, troviĝas ankaŭ en la elstara harmonio inter la natura kaj homa elementoj kiu regas ĝian etoson. La klasikaj komparoj inter naturaj observoj kaj rakontaj eventoj, kiuj tiom riĉigas la esprimforton de la grandaj praepopeoj, en Poemo de Utnoa larĝiĝas al la vastega kono pri naturo kiun atingis la nuntempa homaro. Por priskribi geston, aŭ fakton, aŭ animstaton de siaj herooj, Montagut trafe apudmetas vivmanierojn kaj kutimojn de bestoj el ĉiuj klimatoj. Tio estas nur unu el la multenombraj stilaj apartaĵoj de la poemo, sed mi povas antaŭanonci ke, kiam vi el-lernos Esperanton, ankaŭ vi trovos en ĉi tiu verko la riĉigajn novaĵojn kiuj en la venontaj jardekoj ĉefrolos en la debatoj pri la literatura kaj ĉiutaga uzadoj de la lingvo. Mi pensas pri la adverba finaĵo ene de kunmetitaj vortoj, kiel en la esprimoj verdekolora, grizehara, kiuj kortuŝas kaj konvinkas mian lingvosenton. Aŭ pri la "partoprenaj verboj", pritraktitaj de Probal Daŝgupto en lia grava postparolo fine de la libro.

Do jen, konklude – vi ne plu havas pretekstojn –, vera kialo por ke librovorema legavidulo kiel vi nepre lernu Esperanton: por legi en la originala lingvo tradukindan kaj tradukatan sed ja ne plene tradukeblan Poemon de Utnoa. Se vi ankoraŭ hezitas, konsideru ke en neniu alia lingvo ekzistas tiom ampleksa versa sciencfikcia epopeo. Ke la verko elstare prezentas kaj vivigas ne nur aktualan, sed eĉ profetan koncepton de harmonio inter ĉiuj vivantaj estaĵoj. Ke ĝiaj radikoj sorbas la riĉan humon de diversoriginaj epopeoj kaj tradicioj tuthomare reelvokitaj. Ke, fine, dank’ al la talento, akurateco, pacienco kaj prudento de Abel Montagut, oni lastatempe spiras en Esperantujo fondan, naskan aeron. Ĉu vi maltrafu tian momenton?

Ĉi-foje mi sentas ke miaj argumentoj vere fortas: via intelekta honesteco ne povas malagnoski ke por la unua fojo mi eble venkis vian reziston. Ĝis via baldaŭa respondo, kaj mi bondeziras al vi ke ĝi estu en Esperanto.

Giulio Cappa

Jam de jardekoj ĉi unu verso kvazaŭ hante iras tra Esperantujo: iom variigante mi supre ĝin citis. Sed post longa atendado, mi dirus: jen alvenis ĝi!

Temas pri epopeo en sep "kantoj"; entute 190 paĝoj da blankaj versoj. Kiel nomi la metrikon, mi ne certas 100%e. Georgo Kamaĉo ĝin nomas 'aleksandrido', mi mem emus kompari la versoformon kun simpligita heksametro, al kiu oftege alkroĉiĝis ekverse plia silabo. La blankeco de la verso agrabligas la fluan tralegadon; nin ne tro flankentiras kromekpensoj pro aludoj fantantaj el rimadoskemoj k.s.

Eĉ se oni nenion dirus pri la enhava mesaĝo nek pri la forma perfekteco de l' verko, jam minimume direndus ke oni rajte admiru la persistemon de la poeto por elfini tiel longan kaj tiom komplikan tutaĵon. La nura fizika atingo jam meritas admiron.

Sed estas multe pli. La verko estas leginda. Ĝi ne estas simpla, ne por komencantaj esperantistoj aŭ por homoj, kiuj neniam legis poezion, sed ja vere leginda.

Librofine Abel Montagut donis etan superrigardon, laŭvice por ĉiuj unuopaj kantoj, de l’ precipaj 'fontoj', kiujn li uzis dumverkade. Temas pri mondfamaj verkoj kiel la Biblio, Homero, Vergilio, se nomi la 'okcidenteskajn', kaj pri Valmikio, Ramajano, se nomi la ĉefan 'orienteskan' fonton. Krome pluraj sciencnivelaj verkoj pri arkeologio, arkitekturo, historio, paleontologio, astronomio, ktp. Ankaŭ la Poemo de Gilgameŝ ne mankas, kaj kiel nederlandanon min trafis speciale la mencio pri l' Naŭmaĥio de Couperus. Kiel ajn, neniu havas la rajton sugesti ke nia poeto nur ekverkis sen anticipa serioza orientiĝo!

Probal Daŝgupto tute prave parolas pri "malnaiva kaj ekopolitike engaĝita relego de la mitaj pratekstoj", ĉar certasence ĝuste tion liveras nia teksto: uzante praajn mitajn tekstojn el diversaj kulturoj, sed samtempe uzante hipotezojn kaj fantazi-bildojn el fantascienco (von Daniken, Asimov k.a.), Abel Montagut kreis sian vizion pri la demando, kio estas esti homa? Kaj al tio plej intime ligitaj estas por li la demandoj pri ekologio, pri la pluvivado de nia planedo.

Se doni impreson pri la kompleta verko, mi jene (ege skize! bv senkulpigi min! mi ne povas alie!) simplige resumos la epopeon:

Certa planedo, Goba, riskas neniiĝi , pro eksplodo de supernovao; la tie troviĝanta 'homspeco' kiu disponas pri altege evoluinta tekniko, konstruas plurajn kosmoŝipojn de grandioza amplekso por savi la loĝantaron. Unu el tiuj spacveturiloj, post pluraj generacioj, proksimiĝas al la planedo "Tero", kie ili konstatas relative primitivan vivon; temas pri la generacio kiun el la Biblio ni konas kiel antaŭdiluvan: Uttu, alinome Noa aŭ Utnoa, en la Biblio nomiĝas Noaĥ. Estas la sama persono. Nu, la spacveturilanoj deziras finfine ekhavi firman grundon subplande, sekve volonte kolonizus la teron - sed: kaj jen venas ekologie grava demando: kiugrade oni rajtas ekstermi ion kio jam troviĝas tie, kien oni ĵus alvenas? Sekvas debato pri la (supozata/neigata) racieco de la homoj. Tiam oni malkovras ke alrapidanta ero el la kosmo (meteoro se mi bone memortenas) post forpaso de kelkaj jaroj neniigos la tutan vivon sur la tero, se oni nenion entreprenos. Ĝi ja tiel apude pasos laŭ la tersurfaco, ke ĝi neeviteble estigos superinundon per ĉiuj akvoj oceanaj, tiel ke ĉio viva estos forviŝita. Nur inteligenta kaj celkonscia agado ankoraŭ povos savi minimume la kernon de l’ tera homaro. Unu partio de l' Gobanaro pretas havigi sian helpon kaj teknologion al la homoj por ilia savo; la kontraŭa tion ne volas - ili nur deziras por si mem iun grundon subplande. Oni decidas ke oni donos unu avertan signon al nur unu persono: se tiu sukcesos savi la homan specion eĉ se nur principe (en nur eta nombro da personoj), tio nekontesteble pruvos la raciecon de la homoj, sekve oni ne kolonizos la Teron sed pluveturos transspace. La legantoj certe jam divenas ke la mala partio provas preventi tion. Demando kiu ripetfoje revenas, estas ĉu rajtas esti savitaj homoj kiuj iel/iam kulpas pri armila perforto. La idealo de Noa estas absoluta senperforto; kelkaj en lia tribo tion senkondiĉe subtenas, aliaj pro atakoj deeksteraj, sin tamen armile defendas. Sed ĉu rajte?

En pliposta stadio, kvazaŭ en dua rondo, ambaŭ eksterteranaj partioj denove ekhavas eblon influi la pensofluon de Utnoa, kiu ja finfine devas mem decidi ĉu konstrui aŭ ne la estontec-gravedan arkeon, kiu devos savi lin kaj lian familion el la tutmonda kataklismo kiu baldaŭ efektiviĝos. Kaj tie la epopeo ekrandas je la mondfame konataj verkoj de Vergilio (Eneado) kaj Dante (Dia Komedio; precipe la Infero): en Kanto V, Noa vizie spektas "la kulturajn atingalojn de la tuta homaro: kalejdoskopa bildo pri ĉiuj kontinentoj kaj pri multaj epokoj; kaj kontraste, en Kanto VII, denove vizie sed nun kvazaŭ koŝmare, Noa vizitas ĉiujn hororojn de l' futuraj generacioj: ĉio ĉi Ne efektiviĝos, se Li decidos ne-konstrui la arkeon... Kaj precipe tiu lasta scenego, kiun Kamaĉo nomas 'ascendo inferen', restas longege en la memoro; tiel impresiva ji ja estas.

"La poeto sukcesis krei artverkon unikan..." (William Auld).

"Por mi, hungaro, trudiĝas apudmeto de La tragedio de l' homo..." (Istvan Ertl).

"La poemon same povas legi kaj ĝui religiulo kaj ateisto, por diri nur du el multaj eblaj kategorioj..." (Georgo Kamaĉo).

"Laŭ mi Abel Montagut bonege plektis kelkajn modernajn sintenojn en antikvan rakonton..." (Kris Long).

Entute: mi rekomendas tiun ĉi epopeon en via atento. Kiel klasik-filologo mi vidas multajn parencecojn al Homero, Vergilio, kiel teologo mi vidas demandojn ligitajn al Biblio, Dante ktp; sed samtempe kiel homo vivanta en nia konkreta nuno, mi renkontas niajn nuntagajn problemojn: sinteno antaŭ la aliaj kulturoj (aborigenoj, indianoj, minoritatoj tutĝenerale...); demandoj pri perfortemo aŭ absoluta senperforteco (Gandhi, M. Luther King k.a.); demandoj pri sincero kontraste/rivale al propra gajno ktp.

Mi fieras pro tiu ĉi poemo. Mi fieras ke nia internacia lingvo naskis tiun ĉi vere unikan verkon.

Gerrit Berveling

Prikonsideroj post la legado de la belega libro.
Antaŭ ĉio mi deziras paroli pri la fascino, kiun vekis en mi la ĉefa figuro de la poemo. Temas pri la heroo Utnoa, en kiu ni ja vidas tuj Noaon de la Genezo, la tribestron, al kiu Dio ordonis pretigi grandan arkeon por savi sin kune kun la familio el la perea grandega inundo de la Tero.
Sed ni ne faru erarajn konjektojn. Utnoa estas moderna kosmovojaĝanto, kiu uzas fajroĉaron por moviĝi tra la planedoj serĉante lokon, en kiu kapablu survivi lia gento. Temas ja pri fantascienco. En la sep kantoj ni malkovras aludojn al la Poemo de Gilgameŝo, al la Biblio, al Iliado, al Odiseiado, al Eneido, al la Dia Komedio de Danto kaj al aliaj ĉefverkoj de la monda literaturo.
Tiel en la komenco de la poemo la aŭtoro turnas sin al la "Ĉiela Muzo rakonti pri la veraj eventoj, kiam elŝvelis maroj kaj la kaozo tumultis".
En la poemo ni renkontas priskribojn de la spackolonioj provizitaj per orenteblaj speguloj, kiuj reflektas enen la stelan lumon. Ekestas granda demando pri la ecoj de la teranoj, t. e. la loĝantoj de la Tero: ĉu ili estas esence raciaj aŭ ĉu ili estas nur subraciuloj , estaĵoj, kiu agas senracie?
Frapis min la multnombraj komparoj, kiuj atestas tre atentan okservadon de la naturo. Jen la komparo kun la ludoj de la delfino en la versaro 540:

"Kiel delfenoj migraj ekster la maro bluonda
saltas kaj glite naĝas apud kupreca kareno
velŝipa: ĝojoplenaj pro l'akompano de homoj,
sentime ĝin eskortas, kun ĝia ŝaŭmo ludante,
dum sur korala fundo bukcenon polpo tentaklas,
tiel plezuris Utnoa dum la vojaĝo tratempa,
jam plene forgesinte pri la suferoj animaj,
kaj ĉion ekzamenis per admirantaj okuloj."

Dum mi legis pri la renkontiĝoj inter la loĝantaj triboj, mi komencis imagi la realigon de filmo, kies protagonisto estas Utnoa kun siaj duboj kaj necertecoj, sed kiu ankaŭ fidas je la naturaj sciencoj, kiu subfosas la forte starajn murojn de miljaroj de ŝtata elmontro de la perforto.
Numuo, la altrangulo kiu akompanas Utnoan al la diversaj planedoj, montras fine la plej malindajn vivulojn, la diktatorojn, kiuj opresis kaj murdis popolojn: Sanĥerib, Nerono, El-Hakimo, Pizzarro, Kaster, Stalin, Ĉaŭŝesku, Hutamno, Franko, Mussolini kaj la naŭzekrima Hitlero.
Por eliri el tiu ĉi koŝmaro, Utnoa petas la helpon de la edzino Oba, kiu kuraĝigas la edzon dirate: "Ekstaru jam Utnoa, ho mia kara, vekiĝu! Krepuskis la aŭroro por revojaĝi ĉemaren kaj vebi al hejmlando de ravaj fruktoj edenaj!"
Utnoa, post longaj misfortunoj, plene reakiras sia antaŭan elanon. Kvankam la nunaj homoj estas ja instinkte kruelaj, ilia koro celos iom post iom al amo kaj ili respektos la fraton en harmonia naturo kaj post generacioj, kiam la nepoj kun miro reaŭdos pri raboj kaj perfortoj, militoj, sangaj agresoj, ili pensos ke temas nur pri legendaĵoj, pri fabelita rakonto. Niaj posteuloj future pli bonos.
Kiel ni povos konigi al la vasta publiko tiun ĉi ĉefverkon de la esperanta literaturo, kiu meritus eĉ Nobelpremion? Ni komencu almenaŭ legi kaj priparoli ĝin.

Luizeta (Italio)

por ke ne retrou homar' pro miism' troa,
sed perforton vetou laŭ voj' pacproa, ja vere heroa (C.D.)

Esperantuje ekdiskuris onidiroj pri iu Montagut, kataluno, verkanta epopeon pri Noa. En Literatura Foiro n-ro 141 (1/93) aperis la epilogo de Poemo de Utnoa, kiun aludas Miklós Feher, plendante en La Gazeto n-ro 50, (1/94) pri la malfacila, nealloga poezispeco en LF. Sed evidente, por kompreni kaj ĝui tian poeziaĵon - 7114-versan poemegon - oni komencu legi ĉe la Unua kanto:

Naŭton mi himnos kaj universe faman arkeon
kiuj elsavis vivon el tutplaneda diluvo.
Multon li suferis dum ĉarpentado de ŝipo,
hezitojn kaj ĉagrenojn daŭrajn fortbruste li venkis,
ĝis ondoj urbojn kovris kaj tutan teron inunde.

Intertempe aperis la epopeo mem. Kaj laŭdaj recenzoj sekvas. Jen de Giulio Cappa en Esperanto (1/94): "Letero al obstina neesperantisto". Ĝuste pro tiu recenzo en vaste kaj amase ricevata revuo, mi emas ne tro ripeti, kaj jam ellasos rerakonti la enhavon de la poemo.

La nova pozitiva vento, facila vento, tamen disportanta la internan ideon de homaranismo kaj internacia humanismo, blovas plu en nia literaturo. Post Sed nur fragmento kaj Memori kaj forgesi, romano kaj novelaro de Trevor Steele kun klare kontraŭrasisma kaj kontraŭimperiisma starpunkto, jen plia saminspira, vere esperantkultura verko. Tiu sepkanta fabulo estas en si mem interesa; atentokapta rakontaĵo, kies ĉiuj partoj kaj eroj iel kontribuu plenumi la celon de la poemo: konvinki pri la neceso kaj atingeblo de paco, de interhoma harmonio per tolero, respekto, gastigemo kaj amo.

Eĉ se ie-tie plibonigeblus detaleto, la verko estas plursence grandioza, tiel grava, tiel valora pro sia mesaĝo, pro sia signifo, ke ni povas esti nur dankaj antaŭ tia mensa fortostreĉo, tia kolosa labordisciplino, kaj tiom da kuraĝo.

La aŭtoro aŭdace enpaŝas la esperantujan marĉon de propraj nomoj, kaj sukcesas travadi ĝin, ĉu kun apertaj ĉu kun fermitaj okuloj. La problemaro ĉe transskribo de nomoj el tiom da diversaj kulturoj feliĉe ne lamigis la plumtenan manon (klavarfrapajn fingrojn) de la poeto.

Li atestas pri vasta interesiĝo kaj multleginteco, pri grandega erudicio, montrante konon same pri orientaj kiel pri okcidentaj filozofio kaj kulturhistorio. Verke li spanas epokojn, de prahistorio ĝisnune, landojn de la plej variaj kulturoj, kaj etnojn diversreligiajn kaj buntfolklorajn. Eternaj valoroj, kiel saĝo kaj sankteco, estas honorataj, sed ankaŭ la arton, pli pereeman, li ne pretervidas. Krome, li disponas pri la necesaj scioj de diversaj sciencoj por skizi en kredinda maniero morojn kaj kutimojn de pluevoluinta ekstertera socio. Tamen, la altan evolustadion de la gobdoj (Gobanoj) pli konvinke ilustras etikaj, psikaj kaj spiritaj atingoj ol teknologiaj. Unualoke ilia decido pri la homa rajto je pluvivo.

Ho, ĉielanoj, kial popolo pli potenca
nuligu la genion de unu same valora?
Kial, en viva korpo, piedon mano rifuzas
aŭ ĝi, kun malestimo, fingrojn forhakus, okulojn
ŝirus? Eĉ kiam membro morbas, saĝulo kuraci
celas antaŭ amputi.[ol?]

Ja temas pri "fantascienco", sed rilate sciencfikciajn elementojn pli poezie impona impresis al mi la poemegoAniaro de Martinson (en la traduko de Auld-Nilsson) - multe malpli longa tamen. Kvankam neniel karikaturaj, iuj sciencfikciaj priskriboj de la ĉiutaga vivo de Gobanoj pensigas min pri la tro racia konduto de la hinoj en Vojaĝo al Kazohinio, malgraŭ tio ke la raciaj gobdoj, male al la hinoj, havas vere homajn trajtojn. Kvankam la artefarita medio de la gobdoj, malgraŭ arboj kaj fruktoj, randas al la malvarma, sterila etoso de la hina socio, ili restas homecaj en siaj interrilatoj: Montagut intense priskribas ilian civilizon (laboro, ripozo, nutrado, vestoj, ludoj, geedziĝo, edukado).

Versoj kun sekaj faktoj - scenoj el la vivo de la eksterteranoj en iliaj hejmturoj (ŝabioj), precizigoj pri ilia socia strukturo, iliaj arkitekturo kaj agrikulturo - alterniĝas kun belstilaj, poeziecaj komparoj. Mirigos urbanojn, kiel proksime al la naturo staras la aŭtoro: ekzemple, vokitoj kolektiĝis el ĉiuj punktoj disaj de l' kolonio

samkiel muŝoj svarmas al bovinlakta sitelo
dum juna melkistino ne trafas peli forhuŝe,
sed pro l' embaraso la ujon frape renversas
kaj ili ĉiuflanke alzumas suĉe festeni.(V,71)

La oftaj scenoj el la besta vivo efikas ekologie, rekondukas nin al la naturo, rekonsciigas nin pri niaj propraj naturo kaj aparteno, pri la unueco de la surtera vivo, de la tuta vivantaro. Tiel la aŭtoro emfazas la naturon origino kaj bazo de la vivo, kaj promocias biocentrismon.

Sen emfazoj pri intimaĵoj de geedza kunesto, tamen ankaŭ tiaj aspektoj de la vivo ne estas evitataj, tiel ke Montagut vortpentras frison de la tuta homa aventuro en tempo kaj spaco, kaj eĉ ekster ili. Samfare, li enkondukas memorindajn novajn nociojn, i.a. anoŭdo (drogo de memkono), emieco (vera homeco), uvaŭmo (paralela eblo-mondo), goono (aŭtosimila flugaparato) holodramo (holografia televidaĵo), kubregistri (konservi per holografia tekniko), holoinformo. La sciencfikciaj elementoj en la libro precipe servas por formi kadron al la rakonto, skeleton kiu subtenu la pramiton pri la diluvo kaj kuntenu ties partotemoj. Se ne, ili estus superfluaj, ĉar ili alportas nenion ne jam konatan el tiaĝenraj romanoj kaj bildrakontoj. Stranga, fantazia aserto legeblas triloke sur p. 138-9: la forpasintaj gepatroj Emme transformiĝis je heliumaj atomoj (heliume gasiĝis / jam heliume brulintaj).

Per batalardaj pasaĵoj la aŭtoro demonstras la absurdecon de militoj kaj amasmurdoj (kiaj ĝuste nun okazas plurloke en nia sang-elverŝa mondo) tiel konvinke, ke lia poemo estas majstra pledo kontraŭ rasismo, sklavigo, torturado,venĝo, perforto, tiraneco kaj despotismo. La multaj priskriboj de kruelaĵoj forte kontrastas kun la novspeca heroeco proponata en la epopeo: senagresa, senperforta, gastiga, homama, naturrespekta, malegoisma (vidu paĝon 73, versojn 647-679).

Okulfrapa estas la kohera fremdeco de la gobaj vortoj kaj nomoj. La Gobanoj havas, tute racie, nur unu lingvon, kontraste kun la Teranoj kun iliaj 3000 malsamaj lingvoj, ĉiu kun ĝia aparta ĉarmo. La Gobanoj admiras la lingvaron de la tero kaj ties kulturdiversecon. La poemo spegulas la diversecon de lingve distingeblaj diferencoj kulturaj per pluformeco de nomoj (Uttu Noa / Utnoa), vortoj (pretervivi/supervivi/transvivi) kaj ortografio (arĥitekto/arkitekturo).

Unu solnura lingvo en nia mondo ĉiamis
ekstreme riĉa, rare bela, duoble mesaĝa
kaj ni evoluigis altgrade telepation,
sed ĉe ni mankas tiu ege varia riĉeco
de l' teraj lingvoj.(VI, 111)

Enestas en la poemo sciofragmentoj kiuj povus ekinici iujn legantojn al por ili esoteraj terenoj de homa scio kaj sperto kaj ĝuste tiaj aludoj ellevas la poemon, kvankam sciencfikcian, super simplan kaj nuran materiismon. Tamen, kiam lia verko suriras kampojn okultajn, kiujn la scienco ĝis nun ne sukcese esploris, la aŭtoro riskas konfuziĝi kaj perdiĝi en ĝangalo de opinioj kaj onidiroj. Kelkaj esprimaĵoj ja perfidas ke li efektive ne havas la koncernajn konojn el propra sperto. Sed eĉ kiuj pro hazarda sperto ekkonis tiajn fenomenojn (elkorpiĝo, aŭdado de voĉoj, telepatio, levitacio, astrakorpa migro, iluminiĝo, tramuriĝo) kaj povas do atesti pri ties realeco, malofte vere komprenas ilin. Iuj aventuroj de Noa okazas sub influo de drogo: Uttu supozas, ke li endormiĝis; tiamaniere la aŭtoro sugestas la halucinan karakteron de la travivaĵo, kvazaŭ temus pri revado, sonĝo aŭ vizio. Sciate, tiaj fenomenoj povas okazi ankaŭ plenkonscie kaj tiam estas por la spertanto nepre realaj kaj objektivaj.

La mito pri Noa estas retrovebla en la kulturaj kreaĵoj de pluraj popoloj, kaj Abel Montagut tial bazas sian poemon sur antikvaj literaturaj tekstoj: Poemo de Gilgameŝ, Ramajano, Genezo, lliado, Odiseado, Eneado. Sed mi aŭdis eĥojn ankaŭ el aliaj legitaĵoj: Bagavadgito, La Dia Komedio de Dante, La tragedio de l' homo de Madach, La vitrobid-ludo de Hesse.

Sian kleran laboraĵon la aŭtoro arte pliriĉiĝas per elstara stilrimedo: la komparado. Liaj komparoj, kiuj koncernas agojn, eventojn, situaciojn, humorojn kaj animstatojn, formas tiel integran parton de la teksto - kaj fabule, kaj signife, kaj beletre - ke ili estas la kolonoj portantaj la poeziecon de la tuta poemo. Temas pri 49 komparoj kiuj kune ampleksas 545 versojn, po 3 ĝis 24. Probal Daŝgupto, en ege interesa 14-paĝa postparolo, trovas tiujn Homereskajn komparojn "malobjektaj kaj partoprenaj", kaj pro ilia tipeco li nomas ilin abelaj. Jen la unua:

Samkiel blanka urso por tetargio kuŝiĝas
profunde en kaverno aŭ en fendaĵo de roko,
post kiam dum aŭtuno ĝi grasnutriĝis abunde,
por povi pretervivi sub la frostego polusa;
aŭ kiel jakareo dum la Afrika kacimbo
sub koton enteriĝas, monatojn ŝirme tradormi
en viskoglua ŝlimo de sekiĝinta rivero
aŭ de multherba lago, por ne enrampi la silvojn,
simile Uttu svenis sur la herbaro de Bezer,
vidinte fajroĉaron alproksimiĝinta tra nuboj.(p. 10)

En la dua rolas abeloj! La pliparto el la "abelaj" komparoj komenciĝas per kiel, samkiel, simile al aŭ same, kaj priskribas la konduton (agadon/funkciadon) de iu animalo (escepte, ankaŭ de nevivantaĵo: acido, vento, ondoj, spikoj, nuboj, araneaĵo, abelujo): insekto (ĝeroj, papilio, termitoj, formikoj, iksodoj), birdo (pego, cigno, ĉiluando), serpento aŭ reptilio (krokodilo, pitono, kobro, kajmano), besto tera (rinocero, leopardo, simio, zebro, pantero, elefantoj, gazelo, hipopotamo, bando hiena, ĝirafo, sciuro, katoj, bojema hundo), mara (ŝarko, delfenoj, baleno) aŭ prahistoria (diplodoko, pteranodonto, eŭparkerioj, smilodonto) aŭ homo (kampulo, lignaĵisto, paŝtisto, virino, submaristo, mediumo, ŝtelisto).

Ankaŭ aliteracio ĉeestas: la bronza pinto riprompe penetris ĝis en pulmon kaj baldaŭ sange tepidis.

Ĉu paroli pri la ideoj? Oni povus citi senfine. Tra 18 paĝoj daŭras la rakonto de Jubal (frato de Noa) pri la lukto de la nomadaro por la propraj rajtoj; pri ilia batalo kruela, sensenca, senŝanca, memperdiga. Kun terura sceno de senhaŭtiga torturo (p. 149-50) kaj horora epizodo de kontraŭtirana batalo (p. 153-60). Ankaŭ ĉi-teme ne mankas belegaj bildigaj komparoj. Tia kanto de teroro, militado, detruitaj tendaroj, dishakitoj kaj rifuĝintoj elvokas la multajn hororaĵojn en nia nuna mondo,

evidentigante la neceson de nova ordo. Sekvos ankoraŭ defilado de opresaj diktatoroj, fanatikuloj, nazioj, agresantoj genocidaj.

Jen kelkaj citoj, ili parolu per si mem:

Ni ne forgesu nian devon: laŭ juro ĉiela,
ni helpu la teranojn kaj ties morton evitu,
ĉar temas pri raciaj uloj. Ni trovu rimedon
deturni la lrajekton de astro damne raina.I, 217

ĉar 2iuj raciuloj estas samrasaj esenceI, 236

ĉar tiu Dilmunida gento sendube superis
etapon de murdemo kaj se sensaĝa kruelo.
Inter popoloj teraj ĝi signas veran avanon.I, 495

Jebe en asembleo de la virinoj aflikte
provis persvadi ĉiujn, kun senkonsola plorado,
ke la infano rezultigis de amo sincera
kun vera homo, eĉ se de alirasa deveno,
sed l' asembleo juĝis nur forrifuzi la frukton
de ŝia ventro ĉar la patro fremdecas aspekteII, 69

Parolas nomadestra konsilisto:

- Tubal, vi diris fiajn vortojn, blasfeme parolis,
eĉ se vi spertis perdon de samsanganoj amataj.
Neniam ĉe l' popolo aŭdiĝis vortoj ofendaj
kiel la viaj, plenaj de venĝsoifa malamo.
Vi rompis sanktan ĵuron de nia gento: neniam
homon malŝati, murdi, ĉar nur ruino rezultas
kaj mortoj seneliraj. Revenĝon venĝo provokas.II, 823

Kaj tiel plu. Kiel belaj, kaj trafaj, tiuj komparoj pri senkonsolo, malespero kaj dolorego! Bedaŭrinde tro longaj por citado: IV,684-692, 722-742, 779-793; V,303-316,1136-1146 kaj VI,1000-1015 - precipe la evidentigitaj.

Malmultaj preseraroj, kelkaj licencoj. Mankas spaco post apostrofoj. Ĉu gramatikaj misoj? Eble superflua "ĝi" (ĝi temis pri, ĝi okazis pri): II,307, IV,517, VII,1159. Kaj predikativo kun finaĵo akuzativa: VII,23 (farantan), ĉu por eviti miskomprenon? Kial kulpi teranojn (I,23), se kulpigi tendanojn (IV,86)?

Tia epopeo meritus pli bonan, luksan bindon. La malgranda litertipo kaj densa preso de la postparolo kaŭzas ĝenan kunfandiĝon de r kaj n al m. Kaj kial unu el la supersignitaj literoj - la ĵ - ricevis pli grandan ĉapelon ol la kompanoj? Kun sia kapvesto ĝi aspektas kiel ombrelo. Kiel malbele! Sed: Oni eraras ofte per nur ekstera pritakso (VI,145). La libro havas enkondukon de William Auld kaj kvinpaĝan glosaron.

Ĉu la tergloba genero savindas antaŭ la astro fatrumba? Jes, ĉar la nomada tribo de Utnoa indikas la direkton de l' homa evoluo. La peto al Noa Pri via celo kosma, homido, fide memoru (V,1107) estas intencita por ni ĉiuj. Fakte la tuta poemo estas peto al la homaro, ke oni kunlaboru por paco, justo kaj amo. Koran dankon, Abel.

Christian Declerck

Paulo Sérgio Viana

ATENTON! ĉefverko de unuaranga kvalito! Mi opinias, ke la legado de tiu epopeo en si mem jam valoras la penon de la lernado de Esperanto!
Temas pri renkontiĝo inter eksterteranoj, la kolonio nomata Naje, kaj la tera tribo nomada de Noa, tiu homo mem, kiu konstruis la arkeon en la Biblio. Kompreneble ne decas rakonti la epopeon de tiuj du civilizoj kaj ĉiujn okazantaĵojn! Legu! Legu! Tiu epopeo starigas la trafan kaj nun aktualan demandon: ĉu elimino de la homa raso far la vivmedio de la tero aŭ far alia civilizo?!!
Al mi ege plaĉas la stilo de la aŭtoro, kaj lia maniero plibeligi kaj glori Esperanton. Krom la disvolviĝo de la epopeo en si mem, al mi aparte plaĉas la komparoj de iliaj travivaĵoj kaj pensoj de la roluloj kun vivoj de sovaĝaj bestoj.

Jen ekzemplo de kelkaj versoj 15 silabaj:
Samkiel leopardo senzorge kuŝas en ombroj
ĉe lago kie trinkas ĝia idaro ludema,
kaj ili ne rimarkas, apud la bordo petolaj,
ke larĝenuka kobro tra herboj ruze glitadas;
je l'susurado sibla, ĝi streĉe levas orelojn
kaj ungojn eltirinte antaŭ serpenton aŭdace
saltas kaj komenciĝas lukto kun ŝanco varia,
same ŝancelaj pensoj en Uttu rampis animen (Uttu estas Noa)
kaj tiam li replikis al kamarado ĉi-vorte:
... Elkorajn gratulojn al la aŭtoro Abel Montagut, kaj bonan legadon al vi de tiu trezoro de la Esperanta kulturo.

Telemo (Francio)