Esperanto sen mitoj électronique ePub

La pli ol tricentpaĝa poŝformata libro Esperanto sen mitoj de Ziko Marcus Sikosek, konata aktivulo kaj eksestrarano de Germana Esperanto-Junularo, fine prezentiĝas libroforme. Jam antaŭe lia teksto aperis sur la lumdisko EspeROM, iom pli malfrue en TTT-ejo en Interreto, kaj broŝurforme sub la nomo Proponaro pri Esperanto-informado. Supozeble, unue nun, papere, ĝi fakte atingos kaj neeviteble vangofrapos la publikon celatan, nome la kredemajn verdstelajn tradiciistojn de la Esperanto-movado kaj grandan parton de la ne malpli naive tradiciemaj movadestroj.

Ĝisdate nur malplimulto konsciis pri tiu ĉi interesega teksto, kies naskiĝo tre logike sekvas el la iugrada populariĝo de la raŭmisma pritrakto de Esperanto. Temas pri speco de sufiĉe laŭta kaj ege intensa funebra sonorado direktata al la ne tute jam plene mortaj ideoj de la finvenkistoj.

La aŭtoro kvazaŭ jam lastprepare fosas ĉiujn necesajn tombotruojn por ties idearo kaj glatigas la vojon por ĝia lasta solena procesia vicmarŝado. Do tiu ĉi teksto faligas la fundamentojn de esperantismo.

Sikosek, pledante anstataŭigi la kutiman primitivan propagandon per inteligenta kaj honesta informado, tre juste, tre detale, tre racie kaj tre bone dokumentite senmitigas por ni la tutan terenon. Kia senfine skuega ŝoko embuskos kontraŭ iu kaj iu Kavaliro de la Mil Verdaj Steloj inter la kovriloj de tiu ĉi libro, pri tio jam averte malsekretas ĝia subtitolo Mensogoj kaj memtrompoj en la Esperanto-informado. Kaj verdire, tiu averto estas medicina necesaĵo. Nur danke al ĝi supozeble saviĝos iu kaj iu maljuna fervorulo de tuja mortbata apopleksio, ĉar, enlibre pruvate, tiuj ĉi subtitole menciitaj mensogoj kaj memtrompoj abundas per nombro fakte eklipsota nur de la enlistigita nombro de la duonveraĵoj regule disvastigataj de la movado. Ĝuste tiuj ĉi sufiĉe ofte fraplinie ornamas la unuajn paĝojn de niaj oficialaj movadaj organoj.

La libro laŭrubrike tralumigas ĉiujn fabelojn kaj legendojn el la tradicia Esperanto-propagando. Jen la traktataj kampoj:

• Informado sen mitoj,
• Komunumo sen mitoj,
• Subtenantoj sen mitoj,
• Lingvo sen mitoj,
• Planlingvoj sen mitoj,
• Zamenhof sen mitoj,
• Manifestoj sen mitoj.

Do vere neniu el niaj sanktaĵoj restas netuŝita. Efektive, la aŭtoro tre klarvide malkaŝas la propagandan sistemon, sur kiu esperantismo ĝis nun baziĝas. Jen kolekto de misinformoj, kiun la esperantistoj kaj esperantestroj ĉiam denove revigligas, kaj kiun ili pli aŭ malpli konscie etendis dum pli ol jarcento ĝis en la hodiaŭa epoko. Eĉ pli ĝene. Ni viktimigas nin mem per nia propra propagando tiugrade, ke intertempe ni apenaŭ plu povas distingi miraĵon de miraĝo.

Nedisputeble, plej konsole kaj retrankvilige por ĉiuj legantoj estus, se la aŭtoro malpravus. Tiam oni rajtus indignege krii „Mensogulo!”, „Fiulo!”, „Aĉa armeano de la Fortoj de Mallumo!”. Des pli bedaŭrinde estos por multaj, ke ĉiuj aŭtoraj klarigoj kaj rivelaĵoj estas tiom bone dokumentitaj, ke restos por la leganto nur la eblo hontege krieti „Perfidulo!”.

Memkompreneble, la aŭtoro celas nek perfidi nek provoki kaj fakte temas pri preskaŭ scienca faklibro en tre sobra afereca kaj preskaŭ senriproĉa lingvaĵo. Tamen, konsiderante la gradon de emociiĝo de averaĝa esperantisto pri sia lingvo kaj pri ties sanktaj insignoj, oni povos atendi inundon de protestoj kaj uraganon de vekrioj.

Punkton post punkto la aŭtoro pruvas al ni, ke tio, kion ni publike disvastigas, estas aŭ mensogo, aŭ tro naive kredata mito, aŭ konscie lanĉita duonveraĵo, aŭ, plejbonokaze, simple stulta kaj rekte taŭga por forpeli novajn interesiĝantojn. Li montras, ke multo el tio, kion ni asertas, rekte misefike nutras la antaŭjuĝojn de la ne-esperantistoj, kiujn ni vane strebas esperantistigi. El niaj ĝisnunaj agadoj malmultaj laŭdindaĵoj postrestas. Ĉe tio klariĝas, ke la aŭtoro mem dum sia junaĝo naive kredis niajn legendojn, sed jarojn pli malfrue komencis dubi. Nur post detala laŭebla esplorado de la aŭtentaj fontoj li sukcesis travidi la multajn mistifikojn, kiuj kamufle ĉirkaŭvualas nian realan movadan historion.

Tiel li sciigis al ni, ke niaj fruaj estroj funebre incensadis „pionirojn de Esperanto” kiuj fakte estis rezignintaj pri Esperanto aŭ delonge okupiĝis pri alia planlingvo. Jardekojn poste jen klariĝas, ke okaze de fiera prezento ĉe specifa UK oni fanfaronis pri la tiama tre fama loka Volapuka klubo, kiu laŭlegende tutmembre rezignis pri Volapuko avantaĝe al la nova perfekta Esperanto.

En vero la klubo agis iomete alie. Unue, ne temis pri ĉiuj membroj. Due, la klubo aliĝis, nur kondiĉe ke oni reformu Esperanton, kion oni laŭŝajne promesetis. Trie, la freŝaj esperantistiĝintoj tre baldaŭ forlasis Esperanton por okupiĝi pri la planlingvo Neŭtralo, kaj post tio entuziasmiĝis pri Ido. La aŭtoro rakontas al ni, kiel ni ofte citas famulojn - ekzemple, Ejnŝtejnon - laŭaserte apogantajn nin, kiuj fakte neniam ajn apogis nin aŭ eĉ rekte kontraŭis Esperanton. Simile li atentigas pri tio, ke Unesko ja agnoskas, ke la umado pri Esperanto estas en akordo kun ĝiaj celoj kaj pro tio akceptas UEA-on, sed, ke tiu ĉi agnosko neniel rilatas al la propagandado pri Esperanto kiel „ĉies dua lingvo” aŭ pri la pracela „Fina Venko”. Eĉ nia renoma membreco en PEN-klubo ne eltenas la plenan sunlumon.

Aldone li pelas felanden la mitojn pri la nur 16 reguloj kaj pri la propedeŭtika valoro de Esperanto. Samdirekte malaperas ĝiaj lingvaj facileco, supereco kaj perfekteco kaj ĝia mirakla propraĵo aŭtomate pacistigi ĉiujn adeptojn. Do ĉio, kio estas al kelkaj kara, finiĝas en la rubujo - al kiu ĝi nedisputeble apartenas.

Eĉ la persono Zamenhofo - nia Majstro - ne restas senmakula. Ekzemple, liaj genieco kaj poligloteco estas iomete reduktataj al realisma nivelo. Same videbliĝas kelkaj ne tre honestaj propagandaj trukoj okazigitaj de li.

Ankaŭ la propagandcela kaŝado de lia judeco kaj la falsema sciigo pri lia onidira poleco temiĝas. Plu oni lernas, ke iam vicprezidanto de UEA estis membro de la tiama Hitlera partio, alivorte de tiu partio, kiu murdigis Zamenhofojn.

Sed la libro ne nur pilorias kaj rivelas. Ĝi ankaŭ konsilas, kion oni inkluzivu en informadon pri Esperanto kaj kion ne. Same ĝi instruas, kiujn reklamajn formulojn oni nepre evitu kaj kiuj estas konvenaj por publika varbado. Multaj ĉi-temaj personaj spertoj de la aŭtoro enfluas en la tekston kaj oni ekkonas, ke tie ĉi skribas internulo kun aŭtenta varbada sperto.

Laŭ la opinio de la recenzanto, tiu ĉi libro devus esti laŭdeva legaĵo por ĉiu aktivulo.

Des pli seniluziige sonas la postparolo de la libro. Jen la aŭtoro retorike demandas: „Ĉu la mitoj, memtrompoj kaj mensogoj estas la necesa amalgamo [n.d.l.r. alivorte: mortera miksaĵo] por la Esperanto-komunumo? Ne forgesu, ke amalgamo enhavas la venenan hidrargon, kiu ruinigas la nervan sistemon ... ”

Antaŭe, en la aŭtora komento pri Manifesto de Prago, oni legas: „Tiu ĉi dokumento lanĉita dum la Universala Kongreso 1996 en Prago estas forta kialo malesperi pri la t. n. Esperanto-movado.” Tiun ĉi opinion dividas ankaŭ la recenzanto, kiu nun danke al tiu ĉi libro, interalie, sciiĝis pri sia propra trukiteco rilate kelkajn popularajn misasertojn ĉie cirkulantajn en Esperantujo.

Ĉiuokaze, kiu ne timas herezaĵojn kaj kies mensa fortiko sufiĉas por elteni skandalojn kaj malagrablajn rivelaĵojn, jen por tiu la konvena legaĵo. Sed ĝuste tiaj personoj supozeble konsistigas jam nian dubeman, nekredeman, esploreman, racieman frakcion. Jen tiu, kiu al la ekstera mondo jam tre zorgeme kaj pripense prezentas la planlingvon Esperanto kaj ĉe tio por maksimume sukcesi nur minimume videbligas la akompanantan adeptaron.

Alivorte timanto de tio, ke tiu, kiu aĉetos nian Esperanto-brasikon sur la planlingva foiro, endanĝeriĝos nevole kunaĉeti skvamojn de malbongustaj brasikmuŝetoj plus iu kaj iu neglutebla limako. Kaj verdire estas tiel, ke nur unu misianta strangulo, disvastigante sian kutiman primitivan Esperanto-propagandon okaze de gazetara konferenco, povos fiaskigi la plurjaran seriozan informadan laboron de deko da sanmensaj esperantistoj.

Niaj agresemaj kontraŭ-anglaj antaŭenistoj, niaj fervoraj finvenkemaj fundamentistoj, niaj pamfletistoj, predikistoj, kvazaŭ-religiaj pacistoj, misiemaj mondsavuloj, dediĉitaj disĉiploj de iu nebula interna ideo laŭ Sankta Ludoviko - alivorte ĉiuj niaj de persekuta manio suferantaj esperantismaj ekstremistoj, do tiuj ĉi plej urĝe devus studi tiun analizon por eĉ ĝisoste kaj cerblave reedukiĝi. Tamen ĝuste ili supozeble evitos tiun ĉi tre legindan libron, kiel la diablo la sanktan akvon.

Pejno Simono

[Aperis en 1999, temas pri la unua eldono aperinta samjare]

Multaj ne ŝatos ĉi tiun libron. Pleje ĝin malŝatos tiuj, kiuj tre bezonas ĝin, kaj ili bedaŭrinde estas multaj.

En sia kompetente verkita volumo kun bela eksteraĵo kaj flua lingvaĵo Ziko Sikosek atakas laŭvice ĉiujn sanktaĵojn de nia movado, ekde la fantaziaj taksoj pri milionoj da esperantistoj ĝis la genieco (kaj eĉ la kuracista honoro) de doktoro Zamenhof. Jam per si mem tia atako estas bonvena, ĉar ĝi devigas la leganton pripensi niajn dogmojn kaj konsideri, kio estas grava en nia lingvo kaj movado. Des pli bonvena la libro estas, ĉar la aŭtoro efektive enprofundiĝis en la temon kaj bone dokumentas preskaŭ ĉiujn siajn asertojn – la bibliografio ampleksas pli ol 30 paĝojn.

Iom probleme estas, ke la aŭtoro havas samtempe du celojn: unuflanke li deziras frakasi la multajn mensogojn kaj memtrompojn kiuj persistas en nia movado, aliflanke li volas doni konsilojn pri ĝusta informado. La fokuso tamen restas ĉefe ĉe la malaperigo de mitoj – tute ĝuste, ĉar antaŭ ol informi eksterulojn, ni devas scii la veron pri ni mem. La unuavica merito de la libro troviĝas ĝuste en tio, ke ĝi devigas ĉiun leganton alfronti la faktojn kaj mem pripensi sian sintenon.

Indas konstati, ke la verko do ne estas ia ideala manlibro pri informado. Granda parto de la enhavo rilatas al detaloj de la movada historio, kiuj ne havas ajnan rilaton al informado, sed ja meritas esti pli vaste diskonigitaj.

Iom agacas la emo de la aŭtoro ĉie kaj ĉiam trovi mitojn kaj fuŝajn asertojn. Eĉ la Praga manifesto, kiun miloj da esperantistoj trovis subteninda kaj disvastiginda, estas laŭ Sikosek “forta kialo malesperi pri la t.n. esperanto-movado”. Simile malfavoran traktadon ricevas la honesta kaj realisma takso de profesoro Jouko Lindstedt pri la nombro de la Esperanto-parolantoj, laste prezentita en revuo Esperanto (1998/165).

Frakasi estas pli facile ol konstrui, kaj post la ŝturmego de Ziko Sikosek ne estas tute klare, ĉu io restas post la mitoj – aŭ ĉu la tuta esperantistaro laŭ li konsistas nur el mitoj kaj mituloj…

Unu el tiuj konsiloj, kiuj ja troviĝas en la libro, estas tamen tre memorinda: la celo de informado pri Esperanto devas unuavice esti ĝuste informadi pri Esperanto. Ne ĉiu volas lerni Esperanton, sed multo estas atingita, se oni sukcesas konsciigi pli vastan publikon pri tio, ke Esperanto ne estas ia malsukcesinta utopia projekto, sed ekzistanta lingvo, kiun relative multaj homoj dise en la mondo parolas, lingvo, kiu havas sian propran literaturon, lingvo, kiun veraj homoj parolas. Jam tio estas revelacio por la plej multaj homoj, kaj tio estas simplaj faktoj – neniuj mitoj necesas.

Kalle Kniivilä

Kalle Kniivilä

Kaj en la kulturo de Esperantujo kaj en nia informado al la ĝenerala publiko pri Esperanto, estas multaj mitoj. Ofte temas pri falsiga simplismo, foje pri miskompreno, foje pri rekta mensogo. Ĉi tiajn diversajn falsaĵojn homoj aŭdas, kredas, kaj ripetas. En ĉi tiu libro Sikosek ekzamenas multajn el tiuj mitoj, kaj montras la originon de multaj el ili. Li celas senfalsigi nian informadon interne kaj ekstere, kaj tiel efikigi ĝin.

En informado, tamen, ne nur falsaĵoj malhelpas; li prave emfazas, ke misa argumenta taktiko ankaŭ ĝenas. Trudemo aŭ agresemo, mokante la lingvokonojn de la informatoj, aŭ postulante ke ili tuj eklernu Esperanton, plej verŝajne forpuŝos homojn. Aliajn argumentajn trukojn li prave kritikas; ekzemple la falsan alternativon ("Learn all these languages... [longa listo] ... or this one").

Reklamo de Esperanto kiel "dua lingvo por ĉiuj" povas ankaŭ malhelpi; multaj homoj pretus aprobi la ideon de Esperanto, sed ili ne sentas emon mem lerni ĝin, kaj por defendi sian nelernemon, devos serĉi kialojn por kontraŭi Esperanton.

Pri la nombro de Esperantistoj, Sikosek listigas multajn taksojn de diversaj fontoj, kvankam ŝajnas iom stranga ke li ne mencias la esploron de D-ro Sidney Culbert aŭ ties rezulton (1,6 miliono da fluaj parolantoj). Tiu nombro (ofte truke netigita al "2 milionoj") ŝajnas al mi esti la plej ofte citita en usonaj informiloj. Sikosek argumentas kontraŭ tiaj altaj taksoj per penseksperimento. Verŝajne estas pli multe da esperantistoj en Eŭropo ol en aliaj mondopartoj, kaj pli en urboj ol en la kamparo; do, supozi ke estas la sama propocio da esperantistoj en ekz. la universitata urbo Kolonjo kiel en la tuta mondo estus konservative. Sed, se estas unu miliono da esperantistoj el 5,5 miliardoj da homoj, devus esti 182 esperantistoj en Kolonjo. Sikosek trovas nur "maksumume tridek" kolonjanoj kiuj flue parolas Esperanton. Li daŭrigas la kontrolojn pri pluraj aliaj urboj kaj regionoj, montrante klare ke la asertoj pri miliono aŭ pli da fluaj Esperanto-parolantoj estas ege troigaj. Alivoje: UEA kaj la aliaj asocioj kune havas ĉ. 20 mil membrojn. Ne ĉiuj membroj de landaj asocioj flue parolas la lingvon, kaj ne ĉiuj fluaj parolantoj povas aŭ emas kotizi al asocio. Sed ĉu ni vere kredu, ke ekzistas pli ol 50-oble tiom da fluaj parolantoj de Esperanto, ol da movadanoj? Sikosek rekomendas, ke anstataŭ aserti ion pri la nombro de parolantoj, ni emfazu la disvastecon -- ekzistas Esperanto-parolantoj en tiom da landoj, en ĉiuj kontinentoj. Tiu argumento ŝajnas al mi valida; ni ĉesu aserti, ke estas 1,6 (aŭ eĉ "2") milionoj da esperantistoj.

Sikosek ankaŭ celas pensigi nin pri la supozojn kaj kredojn de la "Tradicia Esperanto-Ideologio". En aparte bona ĉapitro li komparas la diversajn dokumentojn, esprimintajn kaj kritikintajn tiun ideologion -- la Deklaracio de Bulonjo, la Manifesto de Prago, ktp, unuflanke; kaj la Manifesto de Raŭmo, "Esperanto en la 80-aj Jaroj", ktp, aliflanke. Li pensige kritikas la tradiciajn ideojn pri la maniero enkonduki Esperanton en oficialan uzon, kaj pri la efikoj, kiujn havos tiu enkonduko. Aliflanke, li ankaŭ kritikas la enfermismon de aliaj, kiuj ne nur emfazas la valoron de esperanta kulturo, sed rezignas pri la ideo informadi pri Esperanto ekstere.

La aŭtoro majstre disŝiras la tro oftajn mensogojn ke Esperanto estas "facila" lingvo, "havas nur 16 regulojn", aŭ estas tute regula kaj senescepta. Iom pli dubinda, eble, estas lia kritiko de la diro ke Esperanto havas "fonetikan" skribsistemon kun "po unu sono je ĉiu litero". Li prave diras, ke ekzistas alofoneco en Esperanto, kaj ke la aboco ne estas vere fonetika. Sed ĉu ni diru en informiloj anglalingvaj ke "Esperanto has a phonemic writing system, with a one-to-one correspondence between letters and phonemes"? Nur lingvistoj komprenus tion. La priskribo "phonetic alphabet" estas ja falsa, sed pli ĝusta priskribo apenaŭ eblas sen ioma instruo pri la distingo inter sono kaj fonemo, fonetiko kaj fonologio.

Pri Esperanto kiel aparte taŭga traduklingvo, Sikosek ankaŭ skeptikas. Liaj diroj pri la malfacilo esperantigi poemojn, kiuj dependas de multaj unusilabaj vortoj (en ekz. la nederlanda aŭ la angla), ŝajne validas; sed ĝenerale mi trovas la argumentojn de William Auld (en La Fenomeno Esperanto) pli konvinkajn, simple pro tio, ke Auld multe tradukis; do li rajtas diri ke estas relative facila tasko traduki poemojn en Esperanton.

Krom tiuj temoj, Sikosek ankaŭ pritraktas la historion de la movado; kelkajn aliajn planlingvojn; homojn kaj organizaĵojn, kiuj vere aŭ onidire subtenas Esperanton; kaj la vivon de Zamenhof. Ĉiu ĉapitro finiĝas per listo de libroj pri la ĉapitra temo, kaj superrigarda komparo de iliaj bonaĵoj kaj mankoj. Li estas foje tre severa pri klasikaĵoj (ekz. la Zamenhof-biografioj de Privat kaj Boulton), kaj direktas nian atenton al pluraj neglektataj verkoj. Mi ne povas juĝi pri liaj juĝoj, ĉar mi mem ankoraŭ legis preskaŭ neniujn el la libroj de li prikomentitaj.

Enestas kelkaj stilaj malglataĵoj -- ĉefe ĝenis min la foje konfuza trouzo de "resp." (respektive) -- sed ĝenerale la libro estis tre legebla. Kurioze estas, ke Sikosek literumas "esperanto" malmajuskle. En la la indekso mankas kelkaj indikoj pri priparolataj homoj (ekz. Claude Piron aperas en la bibliografio kaj plurfoje en piednotoj, sed tute ne en la indekso), sed ĝi plejparte estas bona. La detala enhavtabelo estas aparte bona.

Sume, mi taksas ĉi tiun libron aparte grava kaj leginda. Ĉiu, kiu laboras pri informado, legu ĝin zorge kaj pripensi la enhavon. Aparte grava estas, ke ni plibonigu (aŭ tute reverku) niajn informilojn, elsarkante la falsaĵojn kaj misaĵojn, kiujn malkovris Sikosek.

Jim Henry

Buchvorstellung „Esperanto sen mitoj" („Esperanto ohne Mythen”) von Ziko Marcus Sikosek
Mit diesem Buch tritt der Verfasser für ein nüchterneres Informieren über Esperanto ein. In sieben Kapiteln beschreibt er Esperanto und andere Plansprachen, Strategien und das Informieren über Esperanto, dessen Gemeinde, Unterstützer und Erschaffer. Dabei hebt Sikosek auch hervor, was seiner Meinung nach Fantasiegebilde („Mythen") sind. Er zeigt, warum seiner Meinung nach gewisse Behauptungen widersprüchlich oder zweifelhaft sind. Zum Beispiel: Ist es sinnvoll, wenn über Esperanto Informierende behaupten, dass es die Sprache der Freundschaft und Englisch die Sprache des Handels sei? (Der Verfasser fragt kritisch, ob es freundschaftliche internationale Kontakte nicht auch mittels des Englischen gibt, dessen sich u. a. Greenpeace, die NATO und ewige Esperanto-Anfänger bedienen.) Bedeutet ein Wahlspruch wie „Esperanto will das Sprachenchaos beseitigen" eigentlich nicht, dass diejenigen, die das behaupten, die Existenz verschiedener Sprachen als „Chaos" bezeichnen? War Albert Einstein wirklich ein Unterstützer von Esperanto? Gibt es eine Millionen Menschen mit ausreichend guter Esperanto Kenntnis auf der Welt, in der insgesamt 5,5 Milliarden Menschen leben? Wenn ja, könnte man durch eine einfache Dreisatz-Anwendung folgern, dass es in Köln, das etwa eine Millionen Einwohner hat, 182 Menschen mit ausreichend guter Esperanto Kenntnis gibt. (Es müssten sogar mehr sein: Köln ist kein Dorf in der „Dritten Welt", sondern eine Großstadt in der „Ersten Welt". Daher leben in Köln wahrscheinlich mehr solcher Menschen als nach dem Durchsch nitt.) Tatsächlich leben laut Sikosek höchstens dreißig solcher Menschen in Köln. Allerdings befindet sich nach Meinung mancher auch ungerechtfertigte Kritik in dem Buch: Ich kenne die Meinung eines Lesers, dass der Verfasser die Esperanto Bewegung der Öffentlichkeit schlecht darstellt, Wahrheiten und Unwahrheiten vermischt und sogar günstige Bewertungen des Esperanto als „Mythen" bezeichnet: die leichte Erlernbarkeit des Esperanto und die mittels Esperanto erreichbare Erleichterung des Erlernens weiterer Fremdsprachen. Der Leser urteile selbst aufgrund seines Wissens und seiner Erfahrungen. Nun gibt es aber nicht nur Kritik in dem Buch, sondern auch eine Fülle von Informationen mit Quellangaben und Vorschläge, wie ein über Esperanto Informierender einen sich für Esperanto Interessierenden nicht durch ungeschickte Behauptungen verscheucht, sondern diesen vernünftig informiert. Dazu soll der Informierende nicht etwas auf der Grundlage von Optimismus oder Vermutung sagen, sondern sich auf objektive Tatsachen stützen. Meiner Meinung nach ist „Esperanto sen mitoj" unbedingt lesenswert für Leiter und Lehrer von Esperanto-Kursen, Vorstandsangehörige von Esperanto-Verbänden und Vereinen und jeden anderen, der in die Situation kommt, über Esperanto zu informieren, ob andere oder sich selbst.
„Esperanto sen mitoj" hat 367 Seiten, wird von der Flandra Esperanto-Ligo, Antwerpen, Belgien, herausgegeben und kostet 30 €
Andreas










Andreas Kueck