La flava hundo

Ĉi tiu estis la sesa romano en la Maigret-serio. Ĉiuj ses estis eldonitaj en 1930-1931! Ĝin sekvis sepdek pli, ĝis la lasta, aperinta en 1972. La belga verkisto Georges Simenon (1903-1989) estas unu el la plej sukcesaj, kaj vaste legataj, krimromanistoj de la dudeka jarcento. Apud li en tiu panteono egale rangas eble nur Arthur Conan Doyle kaj Agatha Christie. Ĉiu el ili verkis amason da rakontoj (romanoj kaj noveloj) pri la kariero de fikcia detektivo: la sendependaj detektivoj Sherlock Holmes de Arthur Conan Doyle, Hercule Poirot kaj Miss Marple de Agatha Christie, kaj inspektoro Maigret de Georges Simenon.

Jam antaŭ ĉi tiu libro aperis tradukoj de tri Maigret-romanoj en Esperanto: Maigret hezitas (originalo: 1968), Maigret kaj la maljuna damo (originalo: 1949), kaj Amiko el la infanaĝo de Maigret (originalo: 1968), do ĉiuj tri el la malfrua periodo de la Maigret-serio. Kontraste, La flava hundo estis unu el la unuaj Maigret-romanoj, en la plej frua periodo de la serio. La diferenco inter tiuj tri kaj ĉi tiu estas tre palpebla. Sed ĉi tie ne estas loko por detale priskribi tion.

En La flava hundo inspektoro Maigret alvenas al la vilaĝo Concarneau, kiun antaŭe li neniam vizitis. Kun li estas inspektoro Leroy, nova kunlaboranto lia. Nelonge post ilia alveno pafita estas bone konata vilaĝano, s-ro Mostaguen, la ĉefa vinnegocisto de la vilaĝo. Mistere aperas ankaŭ flava hundo, kiun neniu en la vilaĝo rekonas. Tiu hundo rolas tra la tuta romano, kaj kelkrilate estas ŝlosilo por la krimagado, kiun devas solvi Maigret kaj Leroy.

Aliaj viktimoj sekvas, kaj iĝas verŝajne, ke ili estas iel kunligitaj, kvankam la kielo ne estas evidenta. Maigret pacience observas. Li konstante admonas sian kunhelpanton: ne deduktu; ne hipotezu; ne teoriumu; ne konkludu. Nur observu, ĉiam kaj ĉiel. Fine la solvo de la krimoj montros sin. Estu preta ĝin rimarki. Maigret ankaŭ ne emas diskuti la krimojn kun aliaj personoj. Li kolektas solidajn faktojn kaj informojn. Malsimile al Sherlock Holmes kaj Hercule Poirot, li ne utiligas specialajn fakajn sciojn proprajn. Kune kun li, ni, la legantoj, observas la eventojn, kaj kun Maigret ni gvatas la agojn de la vilaĝanoj, specife de la vilaĝanoj, kiuj iumaniere rilatas al la enketado, al la viktimoj, aŭ pri kiuj estas onidiroj.

Plurfoje en la romano Simenon ŝajnas miskonduki nin aŭ kredigi al ni, ke li miskondukas nin. Sed nepre ne kredu ĉion, kio aŭdiĝas aŭ kvazaŭ evidentas.

Lia aliro estas, tamen, malsimila al tiu de Agatha Christie, kiu ŝutis en siajn romanojn amason de ŝajne neatentindaj faktoj aŭ spuroj, kiuj povus ebligi al la leganto, diveni la detalojn de la krimo kaj la krimulo, se la leganto, same kiel Poirot, konservus ilin en sia memoro, kaj per hipotezoj kunligus ilin. Maigret aspektas preskaŭ ne interesata de la detaloj, kiujn li vidas, aŭ kiujn oni raportas al li. La vilaĝanoj emas supozi lin pigra. Eĉ tre lerta leganto malfacile rimarkus la nemultajn spurojn, kiujn Simenon iom avare provizas en siaj diversaj ĉapitroj.

Maigret, simile al Hercule Poirot kaj Miss Marple, atendas ĝis la plej lastaj paĝoj de la romano, por prezenti al la ĉeestantoj (kaj tiel, al la leganto) plenan rakonton pri tio, kiel kaj kial ĉio okazis. Laŭ mia opinio, en ĉi tiu frua romano de Simenon, Maigret ne tre lerte kaj ne tre legantamike malkaŝas tiujn detalojn kaj solvon de la krim(ar)o. Multon li prezentas, kiun la leganto ne povus antaŭe scii; li utiligas ekster-Concarneau-ajn enketojn kaj informofontojn, pri kiuj ni ne scias antaŭ la lastaj paĝoj de la romano. Pro tio la romano iomete desapontis min. Sed nur tial. La zorga priskribado, donita de Simenon ĉie en la verko, tre allogas. Kaj la karaktero de Maigret iom post iom cerbumigas nin. Do kvankam mi preferas la pli malfruajn verkojn de Simenon, al mi plaĉis legi ĉi tiun. Kaj min tentas relegi ĝin.

Tradukis la verkon Daniel Luez, iama ĉefredaktoro de Fonto, kies esperanta stilo estas plaĉa kaj lerta. Li estas la tradukinto ankaŭ de la tri aliaj Maigret-romanoj eldonitaj en Esperanto.

Donald Broadribb

La flava hundo, de Georges Simenon, el la franca tradukis Daniel Luez, Serio Mondliteraturo n-ro 14, eld. Sezonoj, Kaliningrado, 2007, 120 p.

Maigret eraras, de Georges Simenon, el la franca tradukis Daniel Luez, Serio Mondliteraturo n-ro 17, eld. Sezonoj, Kaliningrado, 2009, 128 p.

Georges Simenon inter 1929 kaj 1973 verkis pli ol 70 krimromanojn pri komisaro Maigret. Kvin el ili aperis ĉe Sezonoj en Esperanta traduko de Daniel Luez. La du lastaj el tiu kvinopo estas La flava hundo (Le chien jaune el 1931) kaj Maigret eraras (Maigret se trompe el 1953).

Estas interese konstati, ke jam en 1931 Simenon prezentis al ni esence la saman Maigret, kiun ni konas el pli malfruaj verkoj. La komisaro observas la personojn, iliajn interrilatojn, li ŝajne ne multe atentas teknikajn detalojn, alibiojn, spurojn, indicojn, sed klopodas ekkoni la historiojn, vivkondiĉojn kaj pensmanierojn de la homoj. La aŭtoro ne multe rakontas aŭ klarigas al ni, li simple invitas nin sur la scenejon, en la policenketon, li lasas nin vidi, aŭdi, flari kaj gustumi. Lia maniero prezenti scenojn kaj eventojn estas simpla kaj ŝparema. La homoj ŝajnas realaj, same kiel la medioj. Ofte la medio, la sezono kaj la vetero kvazaŭ akordiĝas kun la humoro de Maigret kaj kun la krimoj, pri kiuj li enketas.

En La flava hundo ni trovas nin en Bretonia urbeto, inter fiŝistoj kaj etburĝoj ne tre prosperaj, en pluva kaj venta novembro. Fone oni iom sentas la ekonomian krizon komence de la 30-aj jaroj. Kiel kutime en la romanoj de Simenon, la medio aperas tre klare per konkretaj detaloj. Temas pri ŝajne hazarda murdatenco kaj murdo, malantaŭ kiuj disvolviĝas pli fruaj kaj pli malnoblaj krimoj kaj komplotoj. En la emocia centro troviĝas juna kelnerino, kiu iele-trapele adaptas sian vivon al malfacilaj kondiĉoj. En ĉi frua romano oni eble trovas pli da spuroj el tradicia krimliteraturo, ol en postaj verkoj. La intrigo, kiu ĉe Simenon kutime relative simplas, ĉi tie estas iom pli komplika kaj implika. Kaj librofine Maigret kolektas ĉiujn suspektatojn en unu loko por prezenti la solvon de la kazo, kiel en klasika angla detektivromano.

Tiajn heredaĵojn oni apenaŭ trovas en Maigret eraras el la meza epoko de Maigret-romanoj. En ĝi nenio vere komplikas, krom eble la homaj mensoj. Temas pri virino murdita en burĝa Pariza domo, virino levita el la socia fundo fare de profesoro ino-vora. Ĉirkaŭ tiu profesoro kaj lia maniero uzi homojn, ĉefe virinojn, cirkulas la rakonto, kaj oni eventuale povus serĉi en tio eĉ aludojn pri la vivo de la aŭtoro. Komisaro Maigret senurĝe, iom post iom penetras en la rilatojn de homoj, rivelas la kaŝitajn sekretojn kaj neeviteble solvas la murdenigmon. La emfazo troviĝas ĉe la psikologio de la diversaj personoj, kiujn Simenon prezentas tre lerte, per iliaj agoj kaj diroj, trankvile perceptataj de komisaro Maigret. La eventoj okazas en diversklasaj Parizaj kvartaloj, kaj oni sentas tiujn mediojn same intense, kiel la marbordan Bretonion en La flava hundo.

En multaj romanoj de Simenon oni trovas trafajn bildojn pri la rilatoj inter homoj el malsamaj sociaj klasoj. Ni renkontas etburĝojn, verajn burĝojn, proletojn el la fundo de la socio, kaj tre ofte homojn, kiuj draste ŝanĝis socian pozicion. Tiujn diversajn flankojn de la homa vivo li prezentas trafe kaj kredinde. Tio validas ankaŭ pri la jenaj du romanoj. Sen iluzioj, tamen kun grajno da kompato, li prezentas la orgojlon de altklasuloj, la humilon aŭ ruzan falsecon de malaltklasuloj. Plurfoje oni rimarkas, ke komisaro Maigret pli glate interrilatas kun krimetuloj kaj putinoj ol kun la alta burĝaro – jes, al la unuaj li ofte eĉ montras pli da simpatio ol al la potenculoj. Tamen Simenon pentras bildon tute ne romantikan, sed senhipokritan kaj sufiĉe realisman, pri diversaj tavoloj de la socio. Esence Maigret ne eraras, sed plej ofte pravas!

La figuroj en la romanoj kutime ŝajnas plurdimensiaj individuoj, neniuj ŝablonuloj. La rakontoj estas ekscitaj, tamen kutime ne pro eksteraj dramoj, sed pro la iom-post-ioma malkovrado de homaj karakteroj kaj agoj.

La lingvaĵo de Simenon estas efika kaj senbalasta. Mankas en ĝi longaj, komplikaj frazoj, mankas altliteratura vortostoko. Daniel Luez plejparte bone replantas ĝin en Esperanto. La tradukoj legiĝas flue kaj senprobleme. Precipe la viglaj dialogoj, kiuj efektive okupas pliparton de la paĝoj, impresas nature, kvazaŭ oni aŭskultus verajn personojn. Escepto eble estas iom pezaj "estus -inta", kiuj kelkloke ripetiĝas. Jen kaj jen en la teksto oni trovas ankaŭ influojn de la franca originalo. Luez de temp’ al tempo ne elektas la plej kutiman Esperantan vorton, sed iun malofte vidatan. Eta listo de tiaj ekzemploj povus enhavi trepidi, oficino, poterno, livida, kompleksio, korizo, benigna, fiolo. Tamen, tiuj kelkaj maloftaĵoj ne ĝenas la legadon. Kiu ne ŝatas legi kun vortaro ĉemane, tiu tamen perdas nenion gravegan.

Ambaŭ libroj recenzataj ĉi tie aperas en tre zorga fizika vesto ĉe Sezonoj, kun plaĉaj kovriloj de Larisa Jakovleva. Mi rekomendas ilin al ĉiuj, kiuj ŝatas legi ekscitan rakonton, kiu ne nur distras, sed krome pensigas.

Sten Johansson

En novembro la vivo en la franca havena urbo Concarneau okazas endome: Estas alta fluso, kaj ŝtormo el la sud-oriento kunbatas la barkojn en la haveno. La vento enŝoviĝas en la stratojn, kie iam vidiĝas paperpecoj rapidege flugantaj ternivele. Jen! Iu forlasas la kafejon. Deĵoranta doganisto observas, ke li estas gaja, necerta sur siaj gamboj kaj ke li kantetas. La viro volas fumi kaj komenciĝas komika lukto inter la ebriulo, lia mantelo kiun la vento volas forŝiri de li, kaj lia ĉapelo, kiu fuĝas laŭlonge de la trotuaro. Subite la fumanto ŝanceliĝas, kroĉas sin al la porda anso. Komika epizodo dum la nokto. Pasas unu minuto, du minutoj. Nova ekrigardo al la ebriulo, kiu ne moviĝas. Male, hundo, veninta de ie ajn, estas tie kaj ekflaras lin. Okazis atenco!

Kiu volas ataki homon, kiu estas, laŭ la atesto de siaj amikoj, la plej bona tipo sur la tero, krom tio, ke li terure timegas sian edzinon? Dum Maigret enketas kaj pridemandas la eminentulojn de la urbo, jam okazas alia strangaĵo. Doktoro Michoŭ, kiu apenaŭ malpremis la dentojn, kliniĝis por rigardi sian glason kontraŭ lumo. <…> Li proksimigis la glason al siaj naztruoj, trempis en ĝin unu fingron, kiun li tuŝetis per sia langofino. Kontrolinte la botelon, Maigret ekvidis du aŭ tri etajn blankajn grajnojn flosantajn sur la likvaĵo — striknino.

Ankoraŭ ne sufiĉas. Unu tagon poste malaperas loka ĵurnalisto. Lia aŭto estas retrovita sangoplena, ne malproksime de lia hejmo. Jam antaŭ tiu malkovro gazeto ricevis raporton pri la eventoj, tute taŭgan por semi panikon en Concarneau. Kaj paniko efike ekestas en la eta komunumo. Kaj kial la flava hundo ĉiam estas proksime al la sceno de ĉiu krimo?

Tiom da demandoj. Kaj kion faras Maigret? Li transdonas la esploron al juna nesperta inspektoro kaj pasigas la tempon en la kafejo kun la gastoj tie. La urbestro serioze malpaciencas kaj postulas, ke Maigret ĉasu la kulpanton pli aktive. Li povus almenaŭ aresti iun. Ŝajne Maigret nur observas… Sed li havis la certecon, ke la dramo nur komenciĝis. Por koni ties ŝnurojn, necesis ebligi al ĝi disvolvi sin laŭeble evitante damaĝojn.

Kompreneble, Maigret jam solvis la misteron, sed li bezonas tempon por pruvi ĝin. Kaj li faras tion per sia propra metodo. Precipe pri tiu afero, en kiu metodo estas havi neniun metodon. <…> Demando pri atmosfero … Demando pri kapoj. Kiam mi venis ĉi tien, mi tuj trovis kapon, kiu plaĉis al mi kaj mi ne plu lasis ĝin.

Tiu libro aperis en la jaro 1931. La titolo ludas kun la trivialaj samtempaj titoloj, kies legadon ni nun ne plu povas kaj volas elteni. Simenon konas homajn rilatojn, kaj pro tio La flava hundo pli ol 75 jarojn post ĝia unua apero ankoraŭ meritas nian atenton.

La traduko de Daniel Luez ŝajne (mi ne kontrolis) sekvas fidele la francan sintakson. Foje mi deziris iom pli liberan aliron al la teksto por altigi la fluecon de la legado. Kompreneble tio ne estas kritiko de la traduko, kiu ja bele respegulas la originalon. (la teksto en kursivo ĉi tie citas la tradukon.)

Notoj kaj klarigoj kompletigas tiun novan pliriĉigon de nia literaturo el Kaliningrado.

Mi devintus skribi tion ĉi antaŭ kelkaj monatoj, sed la cirkonstancoj malhelpis. Mi legis tiun libron por la unua fojo, kiam streĉo, por ne diri ĥaoso, regis mian laborsituacion. Kun la flava hundo mi povis senstreĉiĝi, kvazaŭ feriante en Concarneau, urbo, kiu ankaŭ havas sian belan flankon.

Cetere, oni ne povintus diri kial, la malstreĉo estis ĝenerala. Eble kaŭzis tion la vetero, kiu subite fariĝis bona. La ĉielo ŝajnis freŝe lavita. Ĝi estis blua, pale blua, sed vibra, en kiu trembrilis leĝeraj nubetoj. <…> Nu, sufiĉas unu sunradio por transformi Concarneau, ĉar tiam la muroj de la malnova urbo, malgaja sub la pluvo, alprenas ĝojan, brilegan blankan koloron…

Ankaŭ vi feriu tie.

Wolfgang Kirschstein (Danlando)

Wolfgang Kirschstein