La Retbutiko
FEL, ĉiam io nova! Por skribi al ni
Indekso
Aktualaj kaj novaj temojĈefa FEL-indekso
Retbutiko
Eldonoj
Ekspedmanieroj
Via konto
Kiel pagi?
La IBAN-sistemo
Kreditkartoj
Adresŝanĝoj
Privilegiaj klientoj

La kosmo kaj ni (1a eldono)
Galaksioj, planedoj kaj vivo en la universo

Retmesaĝo de novaj
FEL ĉe Facebook
FEL ĉe Twitter

Per ardua ad astra (Tra krutaĵoj al la astroj)


2001/06, p. 17

En novembro 1994, irlanda astronomia revuo Réalta publikigis artikoleton mian, al kiu mi aldonis relative longan liston da fakdelegitoj pri astronomio, kiun mi trovis en la tiujara Jarlibro de UEA. Samtempe, en alia loko, mi esprimis miron, ke, malgraŭ tiu evidenta indiko de intereso pri astronomio inter ne malmulte da esperantistoj, estas neniu astronomia societo inter la fakaj asocioj listigitaj en la sama Jarlibro.

Feliĉe, en la lastaj jaroj, tiu manko estis plurmaniere kompensita kaj korektita. Amri Wandel, astronomo kaj esperantisto, jam plurfoje prelegis pri sia fako kadre de la Internacia Kongresa Universitato en diversaj lokoj. Mi kaj mia edzino, prezidantino de nia amatora astronomia societo, ĝuis liajn prelegojn en Montpeliero kaj Berlino. Mi bedaŭris, ke ni ne estis ankaŭ en Tel-Avivo por aŭskulti lian tiean kontribuaĵon.

Plie, estis raportite, ke Patrick Lagrange gvidis kurson pri astronomio en La Kvinpetalo, Bouresse. Alia evolua etapo en la historio de astronomio en Esperantujo estis atingita en 2000, kiam Alex Mikishev fondis AEK (Astronomia Esperanto-Klubo). Do, ŝajnas, ke astronomio finfine ricevis sian meritatan lokon en Esperantujo.

Nun, aperis verko, kiu, laŭ aserto de Wandel en ĝia enkonduko „...estas verŝajne la unua universitatnivela libro kaj kurso de astronomio en Esperanto.” Eĉ tiuj, kiuj ne speciale interesiĝas pri astronomio, devus bonvenigi ĝian aperon, ĉar la kvanto de seriozaj sciencaj verkoj en Esperanto estas lamentinde malgranda.

La recenzata libro estas dividita en du partojn: Astronomia (David Galadí-Enríquez); kaj Astrofizika (Amri Wandel). En la unua, la leganto ricevas koncizan bazan kurson pri elementa astronomio, kio liveras bonan fundamenton por sekvi la postajn ĉapitrojn, kiuj prezentas mallongan enkondukon al la fascina sed komplika astrofizika scienco. Ĉio estas simple kaj klare eksplikita, kaj per la teksto, kaj per diagramoj kaj ilustraĵoj. Kompreneble, malgrandaj desegnaĵoj ne povas doni pli ol tre proksimuman ideon pri (ekzemple) la proporcioj de la planedaj orbitoj. „En neniu farebla desegnaĵo ni povas desegni samtempe la orbitojn kaj la planedojn laŭ la sama skalo” (p. 34). Kun tia limigo, la ilustraĵoj estas sufiĉe helpemaj kaj klarigas plurajn malfacilaĵojn.

Kio estas la tasko de astronomo? Galadí-Enríquez skribas: „Astronomio serĉas kaj donas respondon al du fundamentaj demandoj: kio kaj kie ni estas”. Pro tio li komencas komparante la grandecon de la homo kun tiu de lia ĉirkaŭaĵo, poste de la lando, la tero, la luno... De tie li pasas al la dimensioj de la planedoj de nia sunsistemo, la interstela grandeco, kaj laste, al la kolosaj skaloj de la galaksioj kaj intergalaksia spaco. Li klarigas kiel la homo unue sukcesis mezuri la Teron, kaj progresis al mezurado de nia Sunsistemo.

Li diskutas pri la planedaj orbitoj, la leĝo de Kepler kaj planedaj moviĝoj. Por tio li uzas kaj difinas en facile komprenebla lingvaĵo kelkajn el la esencaj klasikaj astronomiaj terminoj: elongacio, konjunkcio, kvadraturo, deklinacio, ascensio, ktp. Tio kondukas nin al studado de la tempaj konceptoj: jaroj, monatoj, tagoj, tajdoj, kaj de la astroj senpere plej gravaj por ni, nome la suno kaj la luno. Revenante al la temo de la tero, li klarigas rotacion, la signifon de la malkovro de Foucault, la translacion, la oblikvecon de la ekliptiko, ktp.

La aŭtoro tiam prezentas al la leganto la korpojn, kiuj rondiras nian sunon, ĝiajn dimensiojn kaj naturon. Li eliras de la sunsistemo en la vastan firmamenton, klarigas la koordinatojn: altitudon kaj azimuton kaj listigas la nomojn de steloj kaj konstelacioj. (Mi iam miris, ke en la tabelo de la greka alfabeto li uzas la strangajn formojn epsila, omikra, upsila anstataŭ la ĝustajn epsilon, omikron, upsilon.)

En la ĉapitro 6 („La Steloj”) ni lernas pri magnitudo, parsekoj, la signifo de la koloroj kaj ĝia rilato al surfaca temperaturo, pri spektraj tipoj de steloj kaj pri klasifiko de steloj laŭ grandeco. De tie ni antaŭeniras al pli kompleksaj temoj: stelevoluo, origino de la elementoj, klasifiko de la steloj. La aŭtoro mencias la variajn stelojn, sed ne la utilon de la Cefeidoj por decidi la grandecon kaj strukturon de nia galaksio kaj la distancon al proksimaj galaksioj. Tamen, li ja eksplikas, kiel per trigonometrio oni povas mezuri la distancojn al stelo. En tiu kunteksto li klarigas ankaŭ, kiel uzi la stelan paralakson.

Sekvaj ĉapitroj parolas pri la Profunda Ĉielo: stelamasoj, nebulozoj kaj klasifiko de galaksiaj tipoj; teleskopoj: optiko kaj mekaniko, objektivoj, celado kaj uzado, ktp; la Kosmo: ĝia strukturo, la paradokso de Olbers, la ekspansio de la universo, ruĝenŝovo, kosma ekspansio, aĝo kaj historio - kaj, finfine la estonteco de la kosmo.

Tiu unua parto de la verko estas bona kaj praktika enkonduko al la astrofizika parto verkita de Amri Wandel. Iu ajn, kiu ĉeestis prelegojn de tiu astronomo, aprezos, kiom klare kaj interese li prezentas sian materialon. Eĉ la ekvacioj, kiujn studentoj kaj amatoroj trovas timigaj kaj nekompreneblaj, estas lerte klarigitaj. En ĉi tiuj ĉapitroj, Wandel pli detale disvolvas la temojn mallonge prezentitajn de Galadí-Enríquez.

Li plie enkondukas la leganton al la mensebriiga perspektivo de la ekstergalaksia astrofiziko kaj prezentas kelkajn el la plej profundaj enigmoj de la universo. La lastaj ĉapitroj estas dediĉitaj al la fascinega demando: „Ĉu ni estas solaj?” kaj al la temoj „Vivo ekster la Tero” kaj „Serĉado de Ekstertera Inteligenteco” (SETI). Kiam li pridiskutas la temon „Komunikado kun Ekstertera Civilizacio”, oni povus havi la impreson, ke temas pli pri sciencfikcio ol pri scienco. Tiu sekcio estas laŭvorte la teksto de la prelego, kiun Wandel prezentis kadre de la montpeliera Internacia Kongresa Universitato. Pri la SETI-programo, Wandel citas vortojn de iu SETI-pioniro, „Mi ne scias, kiom granda estas la ŝanco trovi eksterterajn civilizaciojn, sed se ni ne serĉos, la ŝanco estas nulo.”

Skribante pri la ebla ekzisto de vivo aliloke en la kosmo, Wandel sugestas: „... kunligi nian konon de la universo en astronomia skalo kun nia bildo pri la evoluo de vivo sur la Tero povas gvidi nin al la konkludo, ke samkiel nia loko en la universo ne estas speciala, ankaŭ la ekzisto de vivo sur nia planedo ne estas eksterordinara fenomeno, en la skalo de la tuta universo.”

Persone, mi tre ĝojas pri la apero de ĉi tiu verko. Dum longa tempo mi deziris allogi pli da personoj, kaj en la lando, kie mi loĝas kaj en Esperantujo, al Astronomio, kiun en prelego en astronomia societo mi iam nomis „La scienco de Ĉio”. Ĝis nun, ŝajnas, ke la nombro da interesatoj restas malgranda, kvankam fidela. Por ni, ŝatantoj de ĉiela observado kaj studado (kvankam nuraj amatoroj), estas malfacile kompreni, kial ne estas pli granda la nombro da entuziasmuloj pri astronomio kaj kosmologio. Kiel parton de niaj klopodoj interesigi la grandan plimulton, mi iam sendis al konata revuo en Esperanto raporton pri unu el la plej gravaj kaj ĝuindaj astronomiaj festivaloj en mia lando. La redaktoro de la koncerna rubriko malakceptis ĝin, asertante, ke la revuo ne publikigas tiajn „sciencaĵojn”.

Vere, ni vojaĝas Tra krutaĵoj al la astroj, sed ĉi tiu verko helpas glatigi la grimpadon.

Garbhan MacAoidh

Atesto pri la vivkapablo de la lingvo


2002. №5 (91)
Atesto pri la vivkapablo de la lingvo

Galadí-Enríquez, David; Wandel, Amri. La kosmo kaj ni: galaksioj, planedoj kaj vivo en la universo: Elementa kurso pri astronomio. — Antverpeno: FEL; Fundación Esperanto, 2001. — 199 paĝoj, il.

Komparante la eldonpraktikon en Esperantujo kun tiu en Ruslando, oni povas konstati ke la falsaj sunoj de la astrologio tute ne kaŝas al la esperantistoj la vidon de la stela ĉielo. Kaj jen bona novaĵo por tiuj, kiuj volus rigardi ĝin pli atente: Flandra Esperanto-Ligo eldonis 200-paĝan monografion pri astronomio. Oni povas nomi ĝin daŭrigo de la internacia esperantista iniciato, kies rezulto estis la apero de la Astronomia Almanako 2000. Ĉi-foje la aŭtoroj — David Galadí-Enríquez (Hispanio) kaj Amri Wandel (Israelo) — prezentas al la publiko koncizan elementan kurson por nefakuloj.

Konsentu, ke la ĉielo okupas tre konsiderindan parton de la homa optika panoramo, eĉ se temas pri tute kabineta homo. Do konsentu, ke estus strange senti neniun intereson pri la tiel granda komponanto de la ĉirkaŭo. Kaj, nature, ni ĝin sentas, kaj eĉ pli — ni ŝatas la ĉielan bluon kaj la brilon de la noktaj astroj; foje tio instigas nin skribi versojn, donas inspiron por impetoj. Sed eĉ pro sola danko al tiu ĉiama belo ni devus esti iom pli scivolemaj: aperigi demandojn kaj trovi respondojn.

La kosmo kaj ni helpos nin en nia serĉo. Ĝi instruas orientiĝi inter steloj kaj planedoj kaj — tio estas ne malpli grava — trovi, mezuri kaj apreci nian propran situon en la mondo.

La enhavo de la kurslibro markas pli ol sufiĉan vastecon: de la kutima homa distancmezuro ĝis la ekstergalaksioj, de la tera rotacio ĝis la serĉado de niaj eventualaj kosmaj najbaroj. Profano trovos ĉi tie la priskribon de ĉefaj modernaj konceptoj astronomiaj kaj astrofizikaj kaj apude — riĉan statistikon. Saĝulo (mi esperas ke tiu rara tipo ne estas absolute rara inter la esperantistoj) havos la eblon taksi la nivelon de la moderna filozofia konsidero de la universaj problemoj, kiuj ne povas ne esti tiuj de la natura (kaj kelkfoje eĉ morala) filozofio. (Ekzemple, tiu de la homa loko en la kosma enormo, aŭ tiu de la interciviliza etiko.)

Certe ĉio ĉi estas tro konciza, tro kura, tro kurta kaj sekve — iom preterpasa, sed ĉu oni povas riproĉi la aŭtorojn, kies tasko — enmeti la kosmon en la libreton — ŝajnas tre serioza. Ili faris sian eblon kaj verkis oportunan gvidilon por la stelaj trampoj — ĉu kabinetaj fantazi-eskapistoj, ĉu ŝatantoj de noktaj promenoj sub la klara firmamento.

Mia sola kritika rimarko pri la enhavo de la libro koncernas la ĉapitron pri la teleskopoj. En ĉi tiu fako mi havas certan amatoran sperton kaj scias, kiel multe helpas al la observanto tre simplaj iloj de la observo. Ne ĉie en la mondo kaj ne ĉiu povas aĉeti teleskopon, sed preskaŭ ĉie kaj preskaŭ ĉiu povas aĉeti (aŭ eĉ mem fari) optikajn vitrojn, kies nekomplika kombino permesas krei tute taŭgan reflektoron aŭ refraktoron. Almenaŭ tiu simpla mekanismo estos pli forta kaj efika ol, ekzemple, normala aĉetebla binoklo. Kaj (tio estas pli grava) la amatoro, kiu mem faris sian instrumenton, rivelas en si kreanton kaj veran astronomon. La aŭtoroj do bone farus, se ili metus en sian libron du aŭ tri skemojn de simplaj teleskopoj. Oni pardonu al mi kalemburon: la universo aludas pri io universalisma, dum la moderna civilizo produktas la stretan specialecon. La moderna homo iom post iom iĝas pli kaj pli limigita, ĉar li perdas la kutimon kaj kapablon fari mem tiun aŭ alian aĵon. Kaj la ĉielo, kiel oni jam diris, estas tre kompleksa nocio. (Oni pardonu al mi tiun astrofizikan inklinon — evidente ĝin kaŭzis la allogo de stelo.)

Fine, La kosmo kaj ni estas ekzemplo de sukcesa apliko de Esperanto ekster la teritorio de ĝia kultura rezervejo. Ĝuste tiaj “ekspansiaj” fenomenoj atestas pri la vivkapablo de la lingvo.

Alen Kris (Ruslando) La Ondo de Esperanto. 2002. №5 (91)

Alen Kris

Mon évaluation

Étoiles :
code FEL Mot de passe (mot de passe oublié)

Maximum de 250 caractères. Vous pouvez utiliser la lettre "x" pour indiquer les accents de l'espéranto. Si vous avez fait une faute, écrivez le texte de nouveau. La texte ancien sera supprimé.