La lastaj tagoj de Ada, Aduŝka

Ĉiu leganto de la gazeto Heroldo de Esperanto ĝis la jaro 1996 konas la nomon de Ada Fighiera-Sikorska. Dum 34 jaroj, ĝis sia morto, ŝi redaktis tiun valoran eldonaĵon, kaj en tiu longa tempo ŝi akiris multege da amikoj inter la esperantistaro. En ĉi tiu eta broŝuro ŝia edzo Gian Carlo Fighiera kortuŝe priskribas la lastajn penigajn tagojn de sia kara edzino, kiun li senteme nomis per la bela pola karesnomo Aduŝka, kaj kiu forpasis pro kancero en malsanulejo.

Ada Fighiera-Sikorska estis patriota kaj kuraĝa filino de patriota kaj kuraĝa patro, nome la pola generalo Władysław Sikorski, kiu mortis en misteraj cirkonstancoj en 1943 (laŭ Gian Carlo Fighiera, en la Katin-masakro). Ŝi naskiĝis en Pollando en 1929, kaj ŝiaj infanaj jaroj estas priskribitaj en ŝia verko De tajgo al minaretoj. Kun sia familio ŝi estis internigia en Siberion, de kie ŝi, kiam ŝi estis nur 11-jaraĝa, sendis leterojn al sia onklino en Pollando. Tiuj leteroj estas kolektitaj kaj eldonitaj, kaj ŝia edzo skribas, ke la vivo-vera biografia rakonto, bazita sur ili, „estas iamaniere komparebla – pro historia kadro, drameco kaj infana spontaneco – kun la taglibro de Anne Frank”.

Tamen la recenzita verketo rilatas ne al ŝia frua vivo, sed al ĝia doloriga fino. Kun granda amo kaj malĝojo – sed samtempe kun tute pravaj admiro kaj fiero – ŝia edzo rakontas, kiel tiu kruela malsano senigis nin de unu el la plej admirindaj anoj de nia malgranda kultura komunumo. Estis evidente, ke li faris ĉion eblan por malpezigi ŝian suferon. Li limigis la nombron de samtempaj vizitantoj al ŝia hospitala ĉambro kaj petis, ke ili restu ĉe unu flanko de la lito „por eviti, ke Ada turnu la kapon (kio kaŭzis doloron)”. Li eĉ aranĝis, ke nur florbukedoj ruĝaj kaj blankaj – la koloroj de la flago de la profunde amata hejmlando de Ada – estu liverataj al ŝia ĉambro en la hospitalo. (Parenteze, ĉi tie troviĝas bonaj konsiloj por homoj, kiuj devas zorgi pri familianoj aŭ amikoj, kiuj – same kiel la patrino de mia edzino – simile estas mortontaj pro tiu senkompata malsano.)

Post la morto de Ada estis plurloke raportite pri la honta konduto de la homo, al kiu estis transdonitaj la posedo kaj redaktado de la gazeto Heroldo de Esperanto. Gian Carlo ne povis ne mencii tiujn perfidon kaj ofendon al la memoro kaj al la sindona laboro de sia nobla kaj karega edzino.

Ĉiu generacio devas relerni la lecionon, ke la indiferenta universo ne garantias justecon al siaj gefiloj. Tiom ofte la plej bonaj personoj en la mondo estas submetataj al homa kruelaĵo, korpa doloro kaj seniluziiĝo. Kiam mi studis la portugalan literaturon, mi lernis soneton de Luís de Camões, la nacia poeto de Portugalio, kiun oni povus tiel traduki:

Bonulojn ĉiam vidis mi
Suferi pro peza turmento
Sed eĉ pli surprizis min
Ke ofte naĝas malbonul'
en maro de plena kontento ...

Ni multegon ŝuldas al tiuj, kiuj donas al la homaro tiel dediĉitan servon kaj tiom noblan ekzemplon kiel Ada Fighiera-Sikorska. Pacon al ŝia cindro.

Garvan Makaj

Ada Sikorska-Fighiera (1929–1996) iĝis konata en la Esperanto-movado kiel redaktorino de Heroldo de Esperanto, tasko, kiun ŝi plenumis kun ama sindediĉo dum 35 jaroj.

Verki recenzon pri la libreto samtempe estas komplike kaj simple. Komplike, ĉar legi pri la lastaj tagoj de ĉiu homo estas triste, ĉagrene kaj kordolore. Simple, ĉar Gian Carlo (la edzo de Ada) por mildigi la lastajn tagojn de sia edzino uzis neordinaran manieron: li enhospitaligis ŝin en privatan klinikon. En ĝi Ada ricevis propran ĉambron kun banejo. La ĉambro disponis pri modulebla klimato, tele-reguleblaj radio kaj kolor-televido, telefono, mult-provianta glaci-ŝranko, ortopedia lito kies kliniĝon la paciento povis laŭvole mem modifi per ĉemana klavo, apuda sonorilo por alvoki flegistinon kaj aldona sofo-lito. La manĝoj estis elekteblaj el longa menuo, kun mencio, ke ankaŭ aliaj pladoj estis kuirotaj laŭ dezir-esprimo. La asekur-kompanio ricevis la necesajn kuracistajn atestaĵojn kaj akceptis transpreni ĉiujn kostojn.

Ankaŭ la edzo uzis por la bono de la malsanulino etan malveron. Li (kaj laŭ la interkonsento ankaŭ la personaro) konstante diris al Ada ke ŝi resaniĝos. Supozeblas, ke Ada konjektis pri sia sorto. Ŝi mortis dormante, do ŝi mortis bele.

Post la morto de Ada dum semajnoj alfluadis kondolencaj mesaĝoj de la esperantistoj el la tuta mondo — entute preskaŭ 200, nun gardataj en du grandaj albumoj.

Gian Carlo Fighiera opinias, ke apero de la libreto estas bona memoro por amikoj de Ada. Mi opinias, ke la plej bona memorago estus abonado al Heroldo de Esperanto redaktata de Ada dum 35 jaroj.

Anatolij Sidorov

Ada Fighiera-Sikorska naskighis en 1929 kaj mortis en 1996. En 1960 ŝi edziniĝis al Gian Carlo Fighiera, kaj en 1961 transprenis la gazeton "Heroldo de Esperanto": kun ambaŭ ŝi vivis duope ĝis la fino. Ŝia malapero estis bato por ĉiuj, kiuj konis ŝin jen el t.n. universalaj kongresoj, jen (kiel mi) el unu el iliaj sinsekve pluraj loĝ-urboj (niakaze, la Madrido de la okdekaj jaroj). Des pli por ŝia edzo, kun kiu ŝi konsistigis paron nedisigeblan kaj neforgeseblan.

Ankoraŭ ne finiĝis la stuporo. Tial Gian Carlo (mi ne povas nomi ilin alie, ol per la individuaj nomoj) decidis surpaperigi siajn memoron kaj impresojn pri la lastaj du monatoj en la vivo de Ada, ekde la enhospitaliĝo en junio 1996, "por ke Ada vivu ankaŭ en la memoro de siaj amikoj kaj estontaj generacioj".

Gian Carlo rerakontas tre detale kaj sincere pri ŝiaj esperoj kaj suferoj, pri la progresoj de la mortiga malsano (kancero) kaj la provoj de la kuracistaro*. Krome li prezentas la ĉirkaŭajn cirkonstancojn jam de la unua ĉapitreto, "Komenco de la fino", ĝis ekzemple la transdono de la gazeto, kie li koncize kaj nemiskompreneble denuncas la prostituadon de "Heroldo" fare de ĝiaj nunaj uzurpantoj (p. 14): "La gazeto nun aperadas pirate".

Li rakontas detale, sincere - kaj ame. Ĉi modesta libreto, kun reprodukto de la lastaj manskribaĵoj de Ada, elkrias la ribelemon de raciisma agnostikulo kontraŭ la morto de la amatino (p. 3): "El ŝia morto plej frape fontas sento pri maljusteco denove suferita de valora homa estaĵo: la homan kondiĉon, la vivon kaj la morton ne regas ordo kaj logikaj leĝoj, sed kaoso kaj malracio. Ada ne meritis antaŭtempe morti, ĝuste en sia viv-momento de fizika kaj intelekta plenforto, de energia kaj idealisma agado, de forta altruisma sindediĉo, de multaj kulturaj kaj vivaj interesoj, de utilo al la ĉirkaŭanta mondo".

La optimismo de virino tiel pozitiva kaj vivoplena (cetere same agnostika) elstaras ĝuste en ĉi malfacilaj momentoj de sufero kaj doloro, spegulantaj ankaŭ la karakteron de la alia duopano, Gian Carlo, kiu donas perfektan priskribon per unu sola frazo: "Ankoraŭ nun frapas min la absurdo de la situacio: ŝi, mortonta, kuraĝigis min, ne inverse!".

Ĉi-rilate probable kuninfluis ŝia (parta?) nescio pri la graveco de la malsano. Oni povus demandi sin pri la motivoj de tiu decido ne diri al ŝi la tutan veron, kiujn Gian Carlo ne eksplicas. Simile, restas mistera ŝia multjara kaj plentempa sindediĉo al esperanto kaj "Heroldo", sen salajro aŭ ekvivalenta kompenso materiala, io nepensebla ĉi-epoke.

Ni atendu, ĉu iam Gian Carlo Fighiera emos ekverki biografion pri ŝi kaj si, pri ilia ada vivo kune, pri la mondoj kaj socioj, kiujn ili du traspertis laŭlonge de pluraj jardekoj.

Jorge Camacho

* NOTO: La aŭtoro uzas la vortojn "ostoporozo" kaj "flebo-klizo", ne troveblajn en PIV2. La unuan mi supozas kunmetaĵo el "osto", "poro" kaj "oz". Pri la dua, verŝajne ĝi egalas al la ne aparte preciza "envejna pogutigado" en PIV2, kie regas kelka konfuzo pri la vortoj "gutigilo", "degutigilo" kaj "pogutigilo".

Jorge Camacho