La paneo kaj aliaj noveloj

Serĝo Elgo estas pseŭdonimo de ... nu, se la homo publikigas sian libron sub pseŭdonimo, ni ne malkaŝu ĝin, kvankam la afero ŝajnas esti nun komune konata. Menciindas, tamen, ke la aŭtoro estas, unue, franca — tiu „sekreto” facile kompreneblas el liaj verkoj — kaj, due, membro de la Akademio de Esperanto — tion necesas noti por havi bazon por severe kritiki lian lingvaĵon.

La novan libron de Serĝo Elgo konsistigas 12 noveloj, originale verkitaj en Esperanto. Iujn el ili mi iam legis en periodaĵoj; verŝajne, ĉiuj kolektitaj noveloj estis pli frue publikigitaj. Ĉiuokaze, la libro prezentas bonan kompletan bildon de la novelarto de la aŭtoro. Laŭ la ĝenro la novelojn eblas disdividi tiel: kvin fantastaj, kvin psikologiaj kaj du sciencfikciaj, kvankam la ĝenraj limoj inter la noveloj estas sufiĉe fajnaj.

La stilo de la aŭtoro estas sufiĉe atentokapta, kaj la noveloj (se ne konsideri kelkajn lingvajn strangaĵojn) legeblas flue kaj plezure. Ili estas komponitaj profesie, kvankam la situacioj plej ofte disvolviĝas antaŭvideble. Tamen foje senteblas troa malrapideco de la rakonto, eble taŭga por romano, sed ne tre konvena por novelo. Tamen pli gravas alia manko de preskaŭ ĉiuj noveloj el la libro: ilia sekundareco, ne sufiĉa originaleco de la temoj kaj iliaj traktadoj. Tio koncernas eĉ la plej bonajn el la kolekto, ekzemple „Fotobildoj” (pri enamiĝo de trompito al friponino), „La tapiŝo” (pri travivaĵoj de memstare pensanta homo sub kruela diktaturo), „Raul”' (pri senintenca envulto kaj koncernaj travivaĵoj de la envultanto). Tial ĝenerale la libron eblas taksi profesia, sed meznivela kolekto.

Laŭ mia opinio, la sola escepto en la libro estas la fantasta novelo „La blanka leporo”, kiu vere elstaras. Fajna kaj freŝa traktado de la temo pri rilatoj inter la moderna homo kaj naturo sur la fono de pitoreske priskribita kampara vivo en franca provinco faras la rakonton malgranda ĉefverko de la internacilingva novelarto. Ĝi taŭgas por ajna antologio, almenaŭ danke al ĝi indas akiri kaj legi la libron.

Necesas, tamen, komenti kelkajn lingvajn strangaĵojn, kiujn konstante uzas la aŭtoro. La plej grava malpermesebla afero estas demandaj prepozicioj sen „ĉu”. Tio videblas eĉ en la titolo de unu novelo: „Murdisto?”. Krome, stumbligas la legadon konstanta uzado de la esprimo „ne jam”. Ĝi neallaseblas almenaŭ pro tiu konsidero, ke la vortordo en Esperanto nepre ne devas influi la sencon, sed la signifo de „jam ne” kaj „ne jam” laŭ ideo de la uzantoj devas esti kontraŭa. Foje troveblas stranga vortordo, foje neŝato de certaj vortoj: ekzemple, anstataŭ „farti” estas preskaŭ ĉiam uzata „senti sin”, anstataŭ „supren”, „sor” ktp. (Ĉu ne strange sonas „soriradi la straton”?) Por akademiano tiaspecaj lingvaj misuzoj estas apenaŭ pardoneblaj! Samtempe, kompense al tio, mi trovis kelkajn belajn neŝablonajn esprimojn, kiuj vere ĝuigis min kaj pliriĉigis mian Esperanton.

Nikolao Gudskov

"La paneo" konsistas el 12 noveloj de Serĝo Elgo (laŭdire pseŭdonomo de bone konata franco). Kvinon el ili karakterizas mistera, sonĝeca aŭ fantasta rakontfadeno (rekte sciencfikcia en unu kazo), dum la ceteraj pritraktas la vivojn de diversaj nuntempuloj, ofte solecaj aŭ solemaj, kun insista ripeto de etosoj kaj, ĉefe, de temoj: (re)enamiĝoj, elreviĝoj, pase-nostalgio... Ekzemple, "Dimanĉa trajno" rakontas pri ia paradizo paralela, kvazaŭ malekzotika Ŝangrilao, sed pli vere kaj verve ol Valano en "Tien!". En "Murdisto?" oni dubas, ĉu temas pri sonĝo aŭ konfeso. Krom tiuj du, miaj preferataj pecoj estas "Fotobildoj", "Respegulaĵoj" kaj "Branĉofaskoj", pri homaj re- kaj mis-renkontoj.

Nek lingve nek enhave Elgo ambicias revolucii nian prozon. Ĉi verkon mi etiketus "serioze distra". Li verkas en stilo senpretende flua, eleganta, bele simpla. La lingvon li mastras kvazaŭ denaske, sed li detenas sin de provoj virtuozi aŭ de skolismoj. Kiel preskaŭ ĉiuj nuntempaj originalaj prozistoj ***, ankaŭ li uzas jen kaj jen neologismojn: "aperti", "ĉipa", "friska", "ĵinso", "lanta", "liva", "nupto", "olda"... kaj eĉ "sor-" kaj "sob-". Plurfoje li lasas infinitivon post ajna prepozicio (ofte kun helpa intermeto de adverbo aŭ pronomo), aŭ forigas silabeton en derivaĵoj de "aŭ-adverboj" ("hiera", "morgo"), sed, en esperanto tiel proksima al la pirona idealo de "la bona lingvo", ĉi apartaĵojn de Elgo mi rigardus licencoj.

Ĉu direblas la samo pri "Promeso en obskuro"? Ne tute. En ĝi troveblas neologismoj eble iom pli abunde kaj aŭdace: la oportuna "fotri" (vulgara sinonimo de "ĉikani"), la kialnea "ŝaruto" (manfarita cigaredo, rulaĵo; parenteze, el kiu lingvo?) aŭ la strange enkondukita "recente" (por "antaŭ ne longe") anst. la beletre jam tradicia "nelge". Tamen la problemoj kuŝas aliloke. Jen vortoj aperas senklarige: "bakŝiŝo", "o kej", "parkometro", "baro" (por startrinkejo), "anizo" (por aniza brando aŭ likvoro; ĉu "kafo", "teo" kaj "kolao" pravigus tian uzon?); iberlingvismoj kiel "bufalo" anst. "bubalo", "karamelo" anst. "bombono", "profesoro" anst. "instruisto" (licea), "farbita" anst. "ŝminkita" kaj eĉ "plato" anst. "telero", aŭ la ofta apero de "ke" antaŭ u-modo; jen legeblas misformoj kiel "bolŝevikoj" anst. "bolŝevistoj", "pezigi" anst. "pesi", "rezigni" anst. "rezignacii", "ŝrumpita" kaj "indignite" anst. la sole eblaj "-inta" kaj "-inte", "Ŝanghajo" kaj "Danzigo" malgraŭ la pivaj "Ŝanhajo" kaj "Dancigo", aŭ (kiel ĉe Elgo) stumbligaj infinitivoj senpere post prepozicioj; jen, fine, konsternas la tohuvabohuo koncerne interjekciojn ("ah", "eh", "eĥ", "uĥ"!).

Kvankam literature Seabra montriĝas multe pli matura, interesa kaj metieca ol Elgo, ĉi tiu venkus en stila komparo. Kial? Ĉar la lingvaĵo de Seabra sonas iom malglate, malnature, kvazaŭ traduko, kiel se mankus al li en esperanto voĉo kaj tono propraj. Ankaŭ ĉe Nemere, alia profesia (kaj plurlingva) verkisto, troveblis similaj malglataĵoj. Malkiel en nacilingvaj eldonejoj, en Esperantujo mankas profesiaj (t.e. salajrataj) korektistoj kaj editoroj, kaj do ni trovas, ke nur verkoj de perfektemaj, stilkaresaj, lingvotornaj esperantuloj aperas en formo (sufiĉe) senerara. Eldonistoj sciu, ke tiaj makuletoj efikas fiŝ-oste en la gorĝo de librofrandaj beletremuloj, kaj ĝuste pro tio la verkoj de Seabra riskas ne ricevi saman aprezon inter ni kiel en la publikoj kataluna kaj portugala.

Nun, bonŝance, tiuj mankoj ne malebligas plezuran legon de la libro. Kataluniĝinta portugalo, profesie verkisto kaj tradukisto, senlaca kosmopolito kaj poligloto, Manuel de Seabra (n. 19??) prezentas kolekton de 23 noveloj kun la komuna temo "putinoj" (ĉi vorton uzadas li mem tra la novelaro). Kiel la aŭtoro klarigas kolofone, li verkis ilin en diversaj periodoj de sia vivo (de 1948 ĝis nun) "kiel teknikajn kaj lingvajn ekzercojn por provi [sian] verkistan maturecon, kaj ili estis konstante reviziataj kaj prilaborataj. Preskaŭ ĉiuj spertis grandajn metamorfozojn (kelkfoje pasante tra pli ol unu lingvo) ekde sia komenca, burĝona, Esperanta stadio ĝis sia fina versio por aperi en [ĉi] definitiva eldono".

Seabra priskribas la kruelan kaj obskuran, humiligan vivon de putinoj el ilia propra viv-(ne nur vid- aŭ fik-)punkto. Kruelo kaj obskuro, tra kiuj oni tamen devas vivi en ĉi mondo de punitoj kaj putinoj. Sed li prezentas ankaŭ la puron, fidelon kaj dignon de putinoj, foje amuze, humure, okulsigne, neniam kun larmomelka kompato. Putinoj en dezerto, en Barato, Iberujo, Mediteraneo, Papuujo, Brazilo, en la neelĉerpeblaj putinujoj de Usono kaj Eŭropo.

Jam de la tria novelo oni atendas la frazon, kiu elmontros la putinecon de la historio, kaj li sukcesas prezenti la situaciojn nove, tamen kredeble. Lerte li envoĉiĝas en la personojn, per kelkaj frazoj li transmetas nin en etoson aŭ atmosferon foran kaj nekonatan, kvankam ĉi-mondan kaj eble samtempan. Malgraŭ kelke da noveloj kun fino iom plumpa, hasta aŭ antaŭvidebla, en la plimulto li kreas veran literaturon, ne surogaton por snoboj. Sentabue li prozas pri oldiĝo de putinoj, pri violento kontraŭ ili (kaj kontraŭ virinoj ĝenerale), pri travestiuloj kaj transseksuloj, pri putinistoj, pri viroj el la vidpunkto de (certaj) inoj... Umas en lia prozo ne la kabinetaj, anekdotaj E-putinoj de Beaucaire, sed la matraculinoj anonimaj kaj grand-animaj de nia hipokrita liberalisma mondo. Seabra evidentiĝas ne afekta, sed aŭtenta, maldekstrulo. Ĉar fakte ni ĉiuj vole-nevole nin prostituas: kiu rutinas, tiu putinas.

Jen do la leginda Seabra, kun stilo malpli eleganta kaj flua ol la plej bonaj Steele kaj Johansson, kaj tamen anime (ne lingve!) iel parenca al la romanoj de Piĉ. Kvazaŭ esperanta ekvivalento de la t.n. dirta ***, realismo de Bukowski kaj Carver, aŭ de la barcelona poeto Fonollosa, malgraŭ la miliardo da diferencoj. Pri gustoj oni ne disput(in)u, jen do mia sepstela elekto: "Princinoj de la dezerto", "La karmo kaj la jonio" (ludo de kontrastoj), "Haringoj por Julieta" (nedubeble stranga perversio), "La vento el la insuloj" (kun angoriga, amarega fino), "Promeso en obskuro" (ekstremeca, se mi rajtas ĝin diri), "La junulo kun la valizo" kaj "Ploranta Eŭropo" (la granda patrino/putino/diino de ĉiuj popoloj). Resume, kolekto, kiu min agrable surprizis, tenadis mian atenton, kaj kiun mi rekomendas sincere kaj putine.

Jorge Camacho

Georges Lagrange sub la pseŭdonimo Serĝo Elgo publikigis kvar romanojn, el kiuj tri krimromanoj, kaj krome novelaron. Tiu – sub la titolo La paneo – inkluzivas dek du novelojn plejparte tre legindajn. Du-tri el ili prezentas bildojn el timiga futuro proksima aŭ malproksima. Kvin noveloj enhavas erojn mistikajn, metapsikajn aŭ similaĵojn. El tiu kvinopo, la plej interesa kaj fascina estas Dimanĉa trajno, kiu prezentas en tre efika sonĝeska etoso viziton de la protagonisto en ian alian mondon aŭ dimension. Eble ĝi funkcias aparte bone dank’ al tio, ke la vera "solvo" de lia travivaĵo neniam evidentiĝas – almenaŭ ne al ĉi recenzanto! – aŭ eble pro la tre atentokapta stilo. El liaj aliaj verkoj ni ja scias, ke Elgo/Lagrange estas majstro de certaj iom ekstertempaj etosoj.

Kvar el la noveloj tamen prezentas nek estontan nek alidimensian mondon, sed ĉiutagan realon el epoko nuna aŭ eble ĵus pasinta. Laŭ mia prijuĝo, tiu kvaropo estas la plej plaĉaj, plej sukcesaj el la dek du rakontoj. Ni tie spertas erojn el la iom malgaja, socie nesukcesa vivo de "ordinaraj homoj" (kvazaŭ tiaj ekzistus!). Eĉ dufoje – ambaŭokaze sukcese – la aŭtoro ĉeestigas nin je la refoja postjardeka renkontiĝo de viro kaj virino jam ne junaj, kiuj iam estis aŭ povus iĝi paro. En alia novelo, la renkontiĝo okazas nur "vikarie" – la viro renkontas ne sian iaman amatinon, sed ŝian nepinon. Kaj unu novelo temas pri viro, kiu pro enamiĝo lasas sin stulte trompi de virino, sed... ĉu li vere trompiĝas, aŭ eble li finfine pli prudentas ol ni "klarvidaj" saĝuloj? En ĉiuj ĉi kvar noveloj, kaj ankaŭ grandparte en la pli metapsikaj rakontoj, kiel ekz. la titola novelo La paneo, ĉeestas tiu mirinda, grizeta, milde melankolia, ĉiutageca etoso, kiu estas la majstra marko de Serĝo Elgo. Malofte en la Esperanta literaturo la leganto renkontas tiel vivajn mediojn, ke eblas kvazaŭ enpaŝi en la mondon de la rakonto, kaj preskaŭ definitive resti tie. Jen la vera metafiziko de bona literaturo!

Sten Johansson

Mi iom surpriziĝis kiam oni petis ke mi recenzu ĉi tiun libron, ne plej malmulte ĉar mi neniam faris ion tian antaŭe. Mi tradukis, novelis, poemis, sed neniam recenzis antaŭe. Sed kial ne! Novaj spertoj spicigas la vivon. Kaj fakte, se la bedaŭraj antaŭdiroj de miaj gepatroj veriĝos kaj mi malsatos pro tro malmulta enspezo el miaj poemoj, almenaŭ mi scios kiel verki legeblan recenzon, por pripagi la panon.

Kaj do fine venis ĉi tiu belkovrila volumo, La Paneo, de Serĝo Elgo, el IEM (Vieno). Kaj mi tralegis ĝin, ŝalte-malŝalte, dum preskaŭ monato, malgraŭ ĝia maldikeco. (Se mi senos je laboro kaj devos recenzi, mi ne kredas ke mi havos tian problemon.) Temas pri novelaro, ĉiu novelo okazanta en Francio; tie la samecoj ĉesas. Aŭ fakte ne - verdire ekzistas alia sameco: ĉiu novelo temas pri ia paneo - katastrofa fuŝiĝo de ia grava afero, aŭ eĉ de la realo mem.

La pli rutinaj noveloj inkluzivas "Elvira", "Fotobildoj", "Respegulaĵoj" kaj "Branĉofaskoj". Oni malfacile trovas priskribon por ili krom rutinaj, kvankam bone skribitaj kaj poluritaj. Ili kvar temas pri amo. Sciatas ke oni devas suferi por verki, kaj la solaj aferoj pri kiu ĉiu certe suferas estas amo kaj morto, kaj do skribistoj lavange faligas paperamasojn pri amo kaj morto.

Kaj jen la antaŭvidata, iom fona amaro. Ili ĉiuj temas pri iu kies amato malaperis iel, kaj kiu renkontas sian amiton post jararoj. En du kazoj (la lastaj du) li regajnas ŝin, kaj ili vivas feliĉe ĉiam poste. Tiuj du estas apenaŭ distingeblaj unu disde la alia, kvankam en la unua li ĉasas ŝin, kaj en la dua ŝi ĉasas lin (aŭ ĉu inverse?)

Tamen, la dua, "Fotobildoj", estas sufiĉe stranga historio pri naivulo kiun postamore priŝtelas iun "femme fatale". Li treege amas ŝin malgraŭ ĉio, eĉ edziĝanta kun ŝi kiam ŝi estas en prizono pro tiu ŝtelo mem. Temas pri acida komento pri la blindeco kiun Kupido transdonas al siaj pafitoj. La unua estas eĉ pli interesa, kaj iom pli kortuŝa; temas pri junulino en kafejo kiun vidas olduleto; koincide ŝi aspektas ekzakte samkiel lia amito (sed ne aminto), ŝia mortinta avino. Ĝi esploras la sentojn en la koro de tiu povra oldulo vidalvide al la modemulino, kaj kian senton ŝi eĉ havas por li.

Alia genro, en kiu la aŭtoro faras gratulindan laboron, estas tiu de suspenso. En tiu li same havas kvar: "Murdisto?", "La tapiŝo", "Raul" kaj "La blanka leporo". Ili malpli intersimilas ol la amrakontoj. "Murdisto?" estas la taglibro de homo kiu freneziĝas ĉar li kredas ke li murdis knabinon telepatie; tre same estas "Raul", kiu kredas ke li povas murdi per rigardi foton. Tamen, la rakontoj estas tre intermalsamaj. "La tapiŝo" estas standarda suspensnovelo, pri t.n. politika malaperinto kiu vekiĝas en kuprominejo kaj devas eliri tra la maŝinoj, sen pistiĝi en ili. "La blanka leporo" estas stranga rakonto pri ĉasistoj kiuj unu post unu malaperas. En la suspensnoveloj la aŭtoro tre bone kaptas la atenton de la leganto, ne lasonte ĝin ĝis la fino kaj eble eĉ ne tiam.

Li unufoje interesiĝas pri sciencfikcio, en nekutima verko "Sub la ruĝa ĉielo". Ĝi apenaŭ estas novelo, sed spekulacio pri la media estonteco de la tero, rakontita kiel novelo samkiel Galileo verkis sciencaĵojn en formo de dialogoj. La unua enhavaĵo de la libro, ĝi donas malkvietigan vidon de la tera estonteco, sed trompas la leganto pri la stilo de la ceteraj verkoj, kies stilo estas tute malsama.

Finfine estas la plej eksterordinaraj noveloj en ĉi novelaro, "Dimanĉa trajno" kaj "La paneo". Ili temas pri tuta fuŝo de kutima realo, en kiun la protagonisto kaptiĝas kaj el kiu li konfuziĝante kaj senesperiĝante baraktas. Ili defias simplan resumon.

La aŭtoro spertas kelkajn tordaĵojn pri stilo: li foje emas je nePIVaj vortoj (alies, sob, morgo k.s.), kiuj eble malplaĉos al kelkaj. Same li havas ĝenetan maniero subite ŝanĝi el pasea al prezenca tempo. Sed tion li pardonigas per la spritaĵoj kiuj aspergiĝas en la teksto. En "Elvira", ekzemple: "Hodiaŭ la gejunuloj geamas, gevivas... gelitas..." Ofte li trafas tiel bonajn esprimmanierojn.

Kaj la noveloj mem, kvankam diverstemaj je la unua travido, puzlopece interklakadas en la menso, kaj fine viciĝas, ligitaj per la temo de paneo. Kaj finfine, la suspensaĵa etoso iom koloras la amaĵojn, kaj inverse... Tiu sinsekva interligo inter noveloj pri malsamaj aferoj, tiu respegulo de paralelaj siluetoj inter amrakonto kaj suspensaĵo, estas la vera kvalito de ĉi tiu legindaĵo.

Mateo McLauchlin