Promeso en obskuro
Noveloj

"La paneo" konsistas el 12 noveloj de Serĝo Elgo (laŭdire pseŭdonomo de bone konata franco). Kvinon el ili karakterizas mistera, sonĝeca aŭ fantasta rakontfadeno (rekte sciencfikcia en unu kazo), dum la ceteraj pritraktas la vivojn de diversaj nuntempuloj, ofte solecaj aŭ solemaj, kun insista ripeto de etosoj kaj, ĉefe, de temoj: (re)enamiĝoj, elreviĝoj, pase-nostalgio... Ekzemple, "Dimanĉa trajno" rakontas pri ia paradizo paralela, kvazaŭ malekzotika Ŝangrilao, sed pli vere kaj verve ol Valano en "Tien!". En "Murdisto?" oni dubas, ĉu temas pri sonĝo aŭ konfeso. Krom tiuj du, miaj preferataj pecoj estas "Fotobildoj", "Respegulaĵoj" kaj "Branĉofaskoj", pri homaj re- kaj mis-renkontoj.

Nek lingve nek enhave Elgo ambicias revolucii nian prozon. Ĉi verkon mi etiketus "serioze distra". Li verkas en stilo senpretende flua, eleganta, bele simpla. La lingvon li mastras kvazaŭ denaske, sed li detenas sin de provoj virtuozi aŭ de skolismoj. Kiel preskaŭ ĉiuj nuntempaj originalaj prozistoj ***, ankaŭ li uzas jen kaj jen neologismojn: "aperti", "ĉipa", "friska", "ĵinso", "lanta", "liva", "nupto", "olda"... kaj eĉ "sor-" kaj "sob-". Plurfoje li lasas infinitivon post ajna prepozicio (ofte kun helpa intermeto de adverbo aŭ pronomo), aŭ forigas silabeton en derivaĵoj de "aŭ-adverboj" ("hiera", "morgo"), sed, en esperanto tiel proksima al la pirona idealo de "la bona lingvo", ĉi apartaĵojn de Elgo mi rigardus licencoj.

Ĉu direblas la samo pri "Promeso en obskuro"? Ne tute. En ĝi troveblas neologismoj eble iom pli abunde kaj aŭdace: la oportuna "fotri" (vulgara sinonimo de "ĉikani"), la kialnea "ŝaruto" (manfarita cigaredo, rulaĵo; parenteze, el kiu lingvo?) aŭ la strange enkondukita "recente" (por "antaŭ ne longe") anst. la beletre jam tradicia "nelge". Tamen la problemoj kuŝas aliloke. Jen vortoj aperas senklarige: "bakŝiŝo", "o kej", "parkometro", "baro" (por startrinkejo), "anizo" (por aniza brando aŭ likvoro; ĉu "kafo", "teo" kaj "kolao" pravigus tian uzon?); iberlingvismoj kiel "bufalo" anst. "bubalo", "karamelo" anst. "bombono", "profesoro" anst. "instruisto" (licea), "farbita" anst. "ŝminkita" kaj eĉ "plato" anst. "telero", aŭ la ofta apero de "ke" antaŭ u-modo; jen legeblas misformoj kiel "bolŝevikoj" anst. "bolŝevistoj", "pezigi" anst. "pesi", "rezigni" anst. "rezignacii", "ŝrumpita" kaj "indignite" anst. la sole eblaj "-inta" kaj "-inte", "Ŝanghajo" kaj "Danzigo" malgraŭ la pivaj "Ŝanhajo" kaj "Dancigo", aŭ (kiel ĉe Elgo) stumbligaj infinitivoj senpere post prepozicioj; jen, fine, konsternas la tohuvabohuo koncerne interjekciojn ("ah", "eh", "eĥ", "uĥ"!).

Kvankam literature Seabra montriĝas multe pli matura, interesa kaj metieca ol Elgo, ĉi tiu venkus en stila komparo. Kial? Ĉar la lingvaĵo de Seabra sonas iom malglate, malnature, kvazaŭ traduko, kiel se mankus al li en esperanto voĉo kaj tono propraj. Ankaŭ ĉe Nemere, alia profesia (kaj plurlingva) verkisto, troveblis similaj malglataĵoj. Malkiel en nacilingvaj eldonejoj, en Esperantujo mankas profesiaj (t.e. salajrataj) korektistoj kaj editoroj, kaj do ni trovas, ke nur verkoj de perfektemaj, stilkaresaj, lingvotornaj esperantuloj aperas en formo (sufiĉe) senerara. Eldonistoj sciu, ke tiaj makuletoj efikas fiŝ-oste en la gorĝo de librofrandaj beletremuloj, kaj ĝuste pro tio la verkoj de Seabra riskas ne ricevi saman aprezon inter ni kiel en la publikoj kataluna kaj portugala.

Nun, bonŝance, tiuj mankoj ne malebligas plezuran legon de la libro. Kataluniĝinta portugalo, profesie verkisto kaj tradukisto, senlaca kosmopolito kaj poligloto, Manuel de Seabra (n. 19??) prezentas kolekton de 23 noveloj kun la komuna temo "putinoj" (ĉi vorton uzadas li mem tra la novelaro). Kiel la aŭtoro klarigas kolofone, li verkis ilin en diversaj periodoj de sia vivo (de 1948 ĝis nun) "kiel teknikajn kaj lingvajn ekzercojn por provi [sian] verkistan maturecon, kaj ili estis konstante reviziataj kaj prilaborataj. Preskaŭ ĉiuj spertis grandajn metamorfozojn (kelkfoje pasante tra pli ol unu lingvo) ekde sia komenca, burĝona, Esperanta stadio ĝis sia fina versio por aperi en [ĉi] definitiva eldono".

Seabra priskribas la kruelan kaj obskuran, humiligan vivon de putinoj el ilia propra viv-(ne nur vid- aŭ fik-)punkto. Kruelo kaj obskuro, tra kiuj oni tamen devas vivi en ĉi mondo de punitoj kaj putinoj. Sed li prezentas ankaŭ la puron, fidelon kaj dignon de putinoj, foje amuze, humure, okulsigne, neniam kun larmomelka kompato. Putinoj en dezerto, en Barato, Iberujo, Mediteraneo, Papuujo, Brazilo, en la neelĉerpeblaj putinujoj de Usono kaj Eŭropo.

Jam de la tria novelo oni atendas la frazon, kiu elmontros la putinecon de la historio, kaj li sukcesas prezenti la situaciojn nove, tamen kredeble. Lerte li envoĉiĝas en la personojn, per kelkaj frazoj li transmetas nin en etoson aŭ atmosferon foran kaj nekonatan, kvankam ĉi-mondan kaj eble samtempan. Malgraŭ kelke da noveloj kun fino iom plumpa, hasta aŭ antaŭvidebla, en la plimulto li kreas veran literaturon, ne surogaton por snoboj. Sentabue li prozas pri oldiĝo de putinoj, pri violento kontraŭ ili (kaj kontraŭ virinoj ĝenerale), pri travestiuloj kaj transseksuloj, pri putinistoj, pri viroj el la vidpunkto de (certaj) inoj... Umas en lia prozo ne la kabinetaj, anekdotaj E-putinoj de Beaucaire, sed la matraculinoj anonimaj kaj grand-animaj de nia hipokrita liberalisma mondo. Seabra evidentiĝas ne afekta, sed aŭtenta, maldekstrulo. Ĉar fakte ni ĉiuj vole-nevole nin prostituas: kiu rutinas, tiu putinas.

Jen do la leginda Seabra, kun stilo malpli eleganta kaj flua ol la plej bonaj Steele kaj Johansson, kaj tamen anime (ne lingve!) iel parenca al la romanoj de Piĉ. Kvazaŭ esperanta ekvivalento de la t.n. dirta ***, realismo de Bukowski kaj Carver, aŭ de la barcelona poeto Fonollosa, malgraŭ la miliardo da diferencoj. Pri gustoj oni ne disput(in)u, jen do mia sepstela elekto: "Princinoj de la dezerto", "La karmo kaj la jonio" (ludo de kontrastoj), "Haringoj por Julieta" (nedubeble stranga perversio), "La vento el la insuloj" (kun angoriga, amarega fino), "Promeso en obskuro" (ekstremeca, se mi rajtas ĝin diri), "La junulo kun la valizo" kaj "Ploranta Eŭropo" (la granda patrino/putino/diino de ĉiuj popoloj). Resume, kolekto, kiu min agrable surprizis, tenadis mian atenton, kaj kiun mi rekomendas sincere kaj putine.

Jorge Camacho

Seabra per sia rakontaro Promeso en obskuro metas spegulon antaŭ la socian vizaĝon, por vidigi tiujn, kiuj ofte restas en la ombra flanko de la socia vivo. Jen ni konatiĝas kun putino, kiu antaŭe laboris kiel licea profesoro, sed pro maldungiĝo devas vivteni sin vendante sian korpon; jen la ino, kiu baldaŭ edziniĝos, sed ĝis tiam ankoraŭ pagigas eĉ sian amikon, ĉar negoco estas negoco; aŭ konatiĝu kun la plej stranga popolo de la mondo, kiu oferis siajn virinojn je la prezo de paco. Patrino, fiera pri la kapablo de la filino bonege konstrui sian vivon, ricevas voĉon, same kiel jen aŭdiĝas la helpokrioj kaj senesperaj ploroj de knabinoj, forlogataj de siaj hejmoj per dolĉaĵoj aŭ senvaloraj donacetoj.

Ĉu malmorala aŭ erotika libro? Ne. Ĉu inverse - morala? Eble, verŝajne, jes. Seabra tre bone scias stiri tiun spegulon kaj atentigi ankaŭ pri la alia flanko de la afero. Same kiel al negoco, al prostitueco apartenas almenaŭ du partneroj. Kiuj aliflanke prezentiĝas? Nu, venu observi perversulon, kiu bone pagas; aŭ iru kun la "moralistoj", kiuj senkacigas travestiiton; hastu kun la voluptuloj, kiuj rapidegas al la "freŝe alvenintaj" meretricoj, por enviciĝi ...kvazaŭ oni irus aĉeti sukeron ...Oni aĉetas, pagas, kaj la sekva, bonvolu...

Li disŝiras la maskon de hipokrita socia moralo per simplaj (nepre ne banalaj!), foje simbolaj skizoj. Neniam orgojle rigardante, per tre mallongaj, trafaj eroj li priskribas la karakterojn de la rolantoj. Li prunteprenas foje ties okulojn por ŝanĝi la perspektivon, donas al la neaŭdeblaj vortojn, elbuŝigas tabuajn temojn.

La 23 historietoj per si mem reflektas la problemojn de la "obskura" mondo, en kiu ili ludas, pliheligas la cirkonstancojn. Per klara esprimmaniero, al kiu aldoniĝis bukedo da prunteprenitaj slangvortoj el aliaj lingvoj, la aŭtoro kreas interesan aliron al kompreno pri la homoj el la tuta mondo, kun kiuj oni renkontiĝas en la rakontaro.

Manuel de Seabra ne moraladmone prijuĝas agojn kaj motivojn. Tion li lasas - pro tio dankon - al la legantaro.

Sabine Trenner

Laŭ postklarigo de la aŭtoro, la novelaro Promeso en obskuro de Manuel de Seabra fontas el aro da diversepokaj "teknikaj kaj lingvaj ekzercoj". Povas esti, ke tio jen kaj jen rimarkeblas, tamen la rezulto evidente estas multe pli ol tiom. Temas pri dudek tri mallongaj noveloj, el kiuj dudek du havas la komunan temon vendado kaj aĉetado de seksaj servoj. Kaj tiun bazon de Seabra vere utiligis kiel temon kun variaĵoj. Li kondukas nin en ĉiujn angulojn de la mondo, en diversajn sociajn tavolojn, kaj en diversajn nivelojn de ekspluatado kaj perforto.

Ĉar la verkisto ne estas hipokritulo. Li disvolvas sian temon sen prudo, ĉu morala, ĉu socia, ĉu politika. Ni trovas scenojn de pura kruelo, kiel en La tago fariĝos nokto, ni renkontas forrabitajn kaj mistraktatajn infanojn en Deely Bobbers por Lucy, ni alfrontas la neceson vendi infanon al bordeloj en La vento el la insuloj. En aliaj rakontoj, tamen, la prostituado estas prezentata en pli mildaj kaj akceptemaj koloroj, kiel en Kia nokt', kie gaja kaj ebrieta knabino ne diskriminas sian fianĉon.

Kiel klarigon pri la vendado de seksumo oni trovas ĉefe la malriĉecon, neceson eviti malsaton. Aldone al tio troviĝas la perforta devigo. Iomete mankas aliaj kaŭzoj, kiel drogdependo, psika perturbo pro frua mistraktado kaj alio. Sed eĉ pli mankas klarigo de la aĉetado. Eĉ, oni havas la impreson, ke eble pli ol prostituado universalas la emo aĉeti seksajn servojn. Envere ja temas pri merkato, kie proponado kaj demandado interagas.

En kelkaj noveloj la aŭtoro alprenas la perspektivon de la ekspluatataj homoj, prostituitinoj aŭ aliaj. Kelkaj el tiuj, kiel Haringoj por Julieta, La tago fariĝos nokto kaj La vento el la insuloj, estas inter la plej sukcesaj eroj en la novelaro. Sed aliaj ne same imponas. Deely Bobbers por Lucy estas interesa kaj grava, sed bedaŭrinde la aŭtoro tute malsukcesis krei kredindan dialogon de misuzataj junaj knabinoj. Ploranta Eŭropo estas tre sprita sed enhave iom sensenca.

Ankaŭ se la perspektivo estas de aliulo, kelkfoje la rezulto estas bona, kiel en (Preskaŭ) romantika historio. Sufiĉe bonaj mi trovas ankaŭ la novelojn La Reĝino, La karameloj de Vicença, La fuĝo kaj Po cent vortojn minute. En tiu lasta, pri londona stenografistino kiu vespermanĝas kaj amoras kun ĉiam nova amiko, kaj ankaŭ en kelkaj aliaj noveloj, ni trovas iom diskuteblan komparon de la prostituado kun aliaj vivkondiĉoj. Temas pri la ideo, ke ĝi "Ne estas pli malbona profesio ol aliaj" (p. 75, el la novelo La programo por tiuj kiuj ne dormas.) Tiu ideo ja neniel originalas, tamen eble montras nesufiĉan komprenon pri la socia rolo kaj psika efiko de sinprostituado.

El la komence menciita stilekzercado indas mencii kelkajn ekzemplojn. En Naivuloj ni trovas respektindan provon ellabori trivialan lingvaĵon, eble ne same vervan kiel ĉe Trevor Steele, tamen ne malbonan. Ankaŭ en Kia nokt' la monologa lingvaĵo imponas. En kelkaj kazoj, la ekzerco koncernas rekreadon de ia "ekzota" medio, nordafrik-dezerta, malaja, brazila, hinda ktp. Persone mi trovas tiujn iom eksmodaj, kvazaŭ el tempo kiam al eŭropano sufiĉis mencii oazojn kaj bajaderojn por veki raviĝon. La saman celon eble havas ankaŭ ne tute plaĉa manio de la aŭtoro enplekti nacilingvajn vortojn kaj frazetojn, kvazaŭ abundan lingvan biĵuterion.

Preskaŭ fiaske malprofundaj mi trovas tri novelojn, kiuj imitas stilojn ĵurnalistan, etnologan kaj televidistan.

La lingvaĵo ĝenerale estas sufiĉe bona, kvankam jen kaj jen sentiĝas leĝera influo de latinidaj lingvoj. Troveblas misaj vortelektoj, kiel "pabo" = trinkejo, "karamelo" = bombono, "bufalo" = bubalo, kaj eble la uzado de "porti" en senco konduki, venigi, ekz. "Ĉu mi portu vin hejmen?" (p. 48) aŭ "Josefa, Josefa, mi portas al vi sinjoron" (p. 77). Tiun lastan kutimon oni ja trovas ankaŭ ĉe multaj aliaj, tamen ĝi ĉiam impresas al mi komike.

Resume tamen Promeso en obskuro estas leginda kaj pripensinda novelaro senhipokrita.

Sten Johansson

Gerrit Berveling

Valentin Melnikov