La Retbutiko
FEL, ĉiam io nova! Por skribi al ni
Indekso
Aktualaj kaj novaj temojĈefa FEL-indekso
Retbutiko
Eldonoj
Ekspedmanieroj
Via konto
Kiel pagi?
La IBAN-sistemo
Kreditkartoj
Adresŝanĝoj
Privilegiaj klientoj

Ĉeriza ĝardeno
Rakontoj, noveloj kaj dramoj

Retmesaĝo de novaj
FEL ĉe Facebook
FEL ĉe Twitter

Inda kontribuo el la rusa literaturo


2006/01, p. 24

Dum mi legis ĉi tiun volumon, mi surprizite legis noveleton Romano kun kontrabaso. Min surprizis, ĉar antaŭ nun mi konis ĝin nur kiel komikan filmon, Romance with a double bass, en kiu ĉefrolis John Cleese, en 1974. La filmo tre fidele redonas la enhavon de la noveleto de Ĉeĥov. Diferencas nur, ke la filmo aldonas tre taŭgan finaĵon al la kurioze nekomplet-senta noveleto, finaĵon tiom kongruan kun la stilo kaj priskriba maniero de Ĉeĥov, ke ĝi tute senbreĉe gluiĝis al la origina rakonto. Ankaŭ kurioze estas, ke la rusa rakonto titoliĝas „romano”, dum la filmo de Cleese titoliĝas „romanco”. Nu, titoli la rakonton „romano” estas tipa humura ĉeĥovaĵo; kaj titoli ĝin „romanco” estas pli kongrue kun la naturo de la filmo. Tamen, mi ja demandetis al mi, ĉu eble la esperantigo de la rusa titolo estis mispresita, aŭ (tre malverŝajne, pro la tre zorga laborado de la eldonisto) eble mistraduko de la rusa.

Ĉeĥov estas plej konata de mi kiel dramisto; ke li verkis tiom da drolaj rakontetoj, mi tute ne sciis. Grandparte ili memorigas min pri la noveloj de la kanada verkisto Stephen Leacock (1869-1944), kies ĉefverkoj komencis publikiĝi iom post 1910, do proksimume 30 jarojn post la enmondiĝo de la unuaj verkoj de Ĉeĥov. Ĉu li konis la verkojn de Ĉeĥov? Tion mi tute ne scias, sed la sprita simileco estas rimarkinda.

Post granda nombro da komikaj noveletoj, Ĉeĥov komencis verki pli longajn kaj pli maldrolajn rakontojn, en kiu la komika elemento estis ĝenerale nur aludata, anstataŭ esti evidenta. Lin interesis la karaktero de homoj, grandparte la kaŝita karaktero, kontraste kun la publika karaktero. Konsekvence, paradoksoj fariĝis amata artformo lia, kiu evidentiĝas en multaj el la verkoj. Bona ekzemplo estas Enua historio, longa novelo pri profesoro, kiu de la publiko estas tre alte estimata, kaj kiu multe admiras sian propran fakscion, sed kies familia vivo estas preskaŭ senkohera, kaj kiu montras sin eksterordinare nekompetenta, kiam temas pri la ĉiutaga realo. Tia temo estas konata, kaj en la literaturo, kaj en la karaktero de multaj homoj, kiujn ni renkontas. Sed tiom intime kaj komplekse ĝin prezentas Ĉeĥov, ke ĝi forte trafas la animon de la leganto.

La tradukaĵoj en la volumo estas bone poluritaj kaj senescepte lerte faritaj. Pro tio la libro estas inda posteulo de la naŭ antaŭaj verkoj en la serio Rusa Literaturo, eldonata de Sezonoj.

Donald Broadribb

Promeninda ĝardeno

En iama recenzo* de la novelaro Sveda alumeto, de la mondfama rusa verkisto Ĉeĥov (Rusujo 1860-Germanujo 1904), mi citis el artikolo** pri li fare de Barbara Heldt, profesorino pri la rusa lingvo en la Universitato de Brita Kolumbio (Kanado). Mi rekopiu nun tiun nesupereblan prezenton: Anton Pavloviĉ Ĉeĥov komencis karieri medicine kaj verke ekde sia veno al Moskvo en 1879. Li verkis kurtajn komikaĵojn por vivteni siajn gefratojn kaj patrinon. Tiuj leĝeraj skeĉoj, publikigitaj en moskvaj humurrevuoj, kvankam beletre ne tre valoraj, tamen igis lin lerta praktikanto de la arto noveli, kio fine influis ankaŭ ĉi-ĝenrajn verkistojn en multaj aliaj landoj. Sen forlasi plene medicinon, ĉ. 1886 li jam firmiĝis kiel grava verkisto. En liaj maturaj historioj, tragikaj eventoj okazas etdimensie, kiel parto de la ĉiutaga vivo. Miskomprenoj kaj neokazaĵoj dominas liajn intrigojn pli ol difinitaj rakontaj okazoj, tiel ke ŝanĝiĝas la koncepto intrigo mem. Ofte li filtras la eventojn de l’ novelo tra la konscio de sola individuo fremda disde normala familia vivo. Ĉeĥov estas konata ĉefe pro siaj portretoj de la vivo en tipa urbeto rusa aŭ en la provincaj mensoj de vulgaraj urbanoj. Ĉiu detalo gravas en liaj noveloj: longa griza barilo aŭ ensupa blato havas ne nur simbolan, sed realecan valoron. Ambaŭ manieroj miksiĝas en Ĉeĥov, vivinta en tempo kun stilaj skoloj ĝenerale dudividitaj inter naturalismo kaj simbolismo. En kelkaj postaj, pli longaj noveloj, li montras kiel industriigo disrompis la kamparan vivon. Ĉi-sence kelkaj el liaj verkoj signas al revolucio; sed Ĉeĥov ĉiam kontraŭas facilajn politikajn pozojn. Kiam liaj roluloj parolas pri brila futuro, iliaj vortoj, vidate en kunteksto, plenas je sintrompo kaj implicas novan formon de enkaptiĝo. Fino de la cito.
Ĉeriza ĝardeno konsistas el 34 rakontoj kaj noveloj kaj 2 teatraĵoj. El ili, 16 aperis siatempe en Sveda alumeto, 8 en Rusa novelaro: sume 20 pecoj, pro ambaŭvoluma publikigo de 4 el ili (notindas, ke tiujn elrusigojn oni retradukis aŭ redaktis por la nova eldono). La nombro de noveloj kaj paĝoj konsiderinde kreskis de Sveda alumeto (139 p.) al Ĉeriza ĝardeno (352 p.), kiu do prezentas signifan trarigardon de la tuta verkogamo de Ĉeĥov, ekde amuzaj stil-ekzercoj aŭ krim-enketo ĝis majstroverkoj kiel Enua historio, Nigra monaĥo, La homo en ujo kaj La damo kun hundeto.
La tradukojn karakterizas ĝenerale bona proza stilo. Ĝenetas la disfoja apero de “y” en esperantaj transskriboj, ekzemple pri Krilov, menciata kiel Krylov eĉ en la noto kun referenco al liaj 111 fabloj (p. 346). Foje legeblas frazoj kiel bonvole ne kriu, kvazaŭ sinonime al bonvolu ne krii, kvankam la libera vort-ordo igas ilin samsignifaj kun ne kriu bonvole aŭ kriu nebonvole. Koncerne unuopajn vortojn, mankas glosoj por mezanino (p. 5), kariolo (p. 24) kaj trojko (p. 144); reaperas Selters-akvo, mistere forlikiĝinta survoje inter PIV kaj NPIV; kaj ŝoketas la (mal)neologismo epoĥo, sur p. 3. Vortaristoj notu tremeri (p. 23 k.a.: fari unuopan ektremon), same kiel la interesan kaj utilan distingon inter maniulo kaj manietulo. Fine, sur p. 73 kaj 342 eble konvenus nomi tiun specifan tipon de lotado per la internacia kaj interjekcia vorto bingo.
Kompletigas la libron preskaŭ dudeko da paĝoj kun notoj kaj diversaj informoj. Tamen oni prefere frandu unue la rakonton Ĉevala familinomo antaŭ ol legi la en- kaj el-kondukan noton al ĝi (p. 341).
En ĉi promeninda ĝardeno legemulo trovos jen humuron aŭ kritikon, subtilon aŭ kontrastojn, disreviĝojn, surprizojn kaj, super ĉio, intime profundan komprenon de la homa naturo.

*) aperinta en ILTIS-Forumo en 1993.
**) legebla en The Fontana Dictionary of Modern Thinkers, A. Bullock kaj R. B. Woodings, eld. Fontana, Londono 1983, ISBN 0006369650.

Jorge Camacho

Inter klasaj bariloj


+ La Ondo de Esperanto. 2005. №1 (123)

Nenifaruloj el la supera klaso en helaj vestoj el lino konversas, trinkas teon, enuas, atendante ekiron, ribelon, kiu neniam okazos. Jen kutima asociado de okcidenta nuntempulo pri la nomo de Ĉeĥov, bazita ĉefe sur liaj malfruaj dramoj. Sed lia verkaro estas ege pli multflanka, kaj eĉ sub la vana konversado de tiuj genobeloj, kiujn la tempo kvazaŭ preterfluis, kaŝiĝas io alia, io pli esenca.

Mi ŝatus lanĉi alian resumon pri la verkoj de Ĉeĥov: temas pri malkomforto inter la klasaj bariloj, pri malhejmeco de homoj, kiuj ŝanĝis socian nivelon, pri sento de fremdeco en ambaŭ mondoj. Temas pri sopiro eksteren el la socia karcero de klasaj prizonuloj kaj de virinoj, premataj ĝis sufokiĝo de korsetoj kaj konvencioj en sia malvasta ĉelo.

Ĉeĥov mem tute ne estis deklasita nobelo — eĉ male. Lia patro estis bankrotinta butikisto, la avo estis servutulo. Studante dum neriĉaj kondiĉoj por iĝi kuracisto, li komencis verki humurajn rakontojn por perlabori panon al sia familio. Li iĝis famulo, sed kiel kuracisto kaj verkisto li ekkonis ĉiaspecajn mediojn. Kaj liaj noveloj efektive prezentas homojn en la plej diversaj sociaj pozicioj, de riĉuloj kaj potenculoj ĝis servistoj kaj analfabetaj vilaĝanoj. Ofte oni trovas en ili ĝuste homojn, kiuj — same kiel li mem — ŝanĝis socian apartenon, kaj kiuj nun hejmas nek supre, nek sube. Kaj ofte aperas unu apud la alia nenifaruloj, kiuj ne scias kiel venki la enuon, kaj homoj pene laborantaj, kiel bildo de la rusa socio.

La volumo Ĉeriza ĝardeno de la eldonejo Sezonoj en Kaliningrado prezentas bonan elekton de liaj rakontoj kaj noveloj, kaj krome ankaŭ gustuman specimenon el la dramoj. En triono de la verko, cento da paĝoj, ni trovas dudek kvin mallongajn rakontojn fruajn. Kelkaj estas nure humuraj, en aliaj aperas milda ironio pri sociaj fenomenoj kaj homaj ecoj kiel oportunismo, potencavido, troa humilo, vanto. En preskaŭ ĉiuj oni sentas la propre Ĉeĥovan sintenon al homoj diversspecaj: la klarvidon, kompaton, malhipokriton, indulgon, kelkfoje eĉ amon, mallonge — la simpation. Eĉ homoj ne tre virtaj estas traktataj sen sarkasmo aŭ cinikeco. Ironio ja enestas, tamen tre milda kaj amareta, tute sen malico aŭ kondamno.

Troviĝas kelkaj bonegaj rakontoj pri infanoj, interalie pri la plej mizeraj estuloj en la tiama rusa socio, orfoj aŭ forsenditoj servantaj en fremda hejmo, en fora loko. Tiuj rakontoj montras la aŭtoron kiel majstran psikologon kaj konanton ankaŭ de infanoj, kvankam li mem neniam iĝis patro.

Preskaŭ duono de la libro, cent kvindek paĝoj, prezentas pli ampleksajn novelojn el 1889–1903. Temas pri naŭ noveloj, kie angoro jam anstataŭas la ŝercojn, sed la tono kaj la rigardo de Ĉeĥov al siaj personoj restas same milda, klarvida. En ciklo el tri noveloj — La homo en ujo, Grosoj kaj Pri la amo — ni ricevas ateston pri vanaj vivoj, pri la sento ke ĉio estas eraro, pri sopiro kaj enuo. En sia lasta novelo, Fianĉino, la aŭtoro donas etan esperon, ke foriro kaj liberiĝo el la trudkiteloj de l' vivo tamen eblas.

Laste aperas du dramoj, plej grave Ĉeriza ĝardeno, la lasta el la teatraĵoj de Ĉeĥov. En tiu ni trovas la klasikajn deklasitajn nobelojn, al kiuj mankas kapablo agi, helpi sin el dilemoj ekonomiaj kaj emociaj, kaj la parvenuon, kiu prenas ilian lokon. Ĝia fino donas eblojn por diversaj konkludoj — ĉu la pereo de io sentaŭga kaj delonge perdita, ĉu la liberiĝo el katenoj historiaj.

La verka stilo de Ĉeĥov estas simpla, konkreta, observa, senjuĝa, senkonkluda. Lia perspektivo preskaŭ ĉiam tre proksimas al tiuj diversspecaj homoj, pri kiuj li rakontas, kaj li montras ilin tiel trafe, tiel senmaske, ke la legantoj devas senti, ke ni ja renkontis ilin reale, kaj ŝajnas al ni, ke tiuj homoj agas tute laŭ siaj cirkonstancoj kaj ebloj. Liaj detaloj estas zorge elektitaj por elmontri tion, kio ne estas eksplicite dirita. Eblus longe analizi ekzemple lian uzon de koloroj en la novelo La damo kun hundeto aŭ la dramo Ĉeriza ĝardeno.

La Esperantan formon de ĉi volumo kreis deko da personoj. La stilo estas plaĉa kaj sufiĉe unueca, la lingvaĵo ĝenerale bona.

La originalojn mi ne povas legi, sed komparante kun svedaj tradukoj de kelkaj eroj, mi konstatis ke la stiloj ĝenerale similas, sed la Esperantaj versioj havas iom pli da ruseca lingvaĵo. Jen kaj jen oni rekonas kelkajn esprimojn, frazeologion, vortordon kaj formojn uzatajn precipe de rusaj esperantistoj. Kvankam la stiloj de la diversaj tradukintoj ne multe diferencas, tamen en la tradukoj de Vyĉegĵanin aperas iomete pli da tiaj rusaj apartaĵoj. En la noveloj tio ne ĝenas, sed en la drama dialogo oni iuloke rimarkas tiun “dialektan” lingvaĵon. Se mencii nur du ekzemplojn, mi elektus unue la uzon de “ne” por kontraŭdiri negativan frazon, kio iom strangas al okcidenteŭropano, due la kelkfojan uzadon de “kvazaŭ” en la rolo de “ke”.

Cetere, en kelkaj eroj mi konstatis ioman emon de la tradukintoj (precipe Korĵenkov kaj Vyĉegĵanin) elekti nekutiman vorton, kie al mi ŝajnus pli nature uzi la plej kutiman. Ekzemple aperas sismo, ne tertremo, lucerno, ne lampo, suicido, ne sinmortigo, bagnado, ne punlaboro, skvaro, ne placo aŭ parketo, lavabo, ne lavpelvo, kaj popo, ne pastro. Laŭ mi, tiaj elektoj iom rompas la cetere simplan stilon. En la svedaj tradukoj, oni uzis kutimajn vortojn en ĉiuj menciitaj kazoj. Tamen, manpleno da diskuteblaj elektoj en volumo de 350 paĝoj ne estas multe!

Resume mi trovas la libron ege valora kaj ĝuinda prezento de la aŭtoro, kies noveloj kaj rakontoj ŝajnas al mi tre mirindaj kaj modernaj laŭ verka stilo, eĉ post pli ol jarcento, kaj kies teatraĵoj ankaŭ ne ĉesas fascini. Vere, mi ne scias ĉu troviĝas en la monda literaturo pli bona novelisto ol Ĉeĥov!

Iom pli ampleksa versio de ĉi recenzo legeblas en Libera Folio ĉe liberafolio.org/aperis/chehhovrec.

Sten Johansson

My rating

Stars:
FEL code Password (password forgotten)

No more than 250 characters. You can use the letter "x" for the Esperanto accents. If you made a mistake, just type the text again. The old one will be deleted automatically.