La Retbutiko
FEL, ĉiam io nova! Por skribi al ni
Indekso
Aktualaj kaj novaj temojĈefa FEL-indekso
Retbutiko
Eldonoj
Ekspedmanieroj
Via konto
Kiel pagi?
La IBAN-sistemo
Kreditkartoj
Adresŝanĝoj
Privilegiaj klientoj

Kroata milita noktlibro

Retmesaĝo de novaj
FEL ĉe Facebook
FEL ĉe Twitter

Mesaĝo de amo kaj espero


1995/05, p. 21
Modernajn militojn oni povas sperti trispece. Ili povas esti foraj, geografie malproksimaj, kies partoprenantoj estas al ni ne sufiĉe konataj, kaj motivoj kaj kaŭzoj nebuligitaj, ili povas esti proksimaj, neforaj, en la landoj kiujn ni vizitis aŭ travojaĝis, la militoj kiujn ni sekvas kun bedaŭro, sed tamen kun eta feliĉo, ke ili ne estas ĉe ni. La plej malfacilaj estas militoj, kiujn ni travivas. La militoj ĉirkaŭ ni detruas vivojn niajn kaj de homoj proksimaj al ni, transformas ilin en premsonĝon kaj nuran travivadon, en tragediojn al ni kompreneblaj sed ne influeblaj.
La libro de Spomenka Ŝtimec parolas pri tia milito. La milito, kiu detruas la propran landon, endanĝerigas la proprajn gekonatojn, amikojn kaj parencojn, kaj faras tragediojn kies kun partoprenantoj aŭ atestantoj ni estas. Spomenka Ŝtimec, kroatino, skribas pri la milito, kiu en 1991 dum ses monatoj furiozis tra Kroatio, kaj transiĝis al najbara Bosnio, kie ĝi ankoraŭ daŭras. La libro ekestis en ŝirmejo dum danĝeroj pro aeratakoj al Zagrebo. Ĝi priskribas la militon de interne, nin en la milito kaj reeĥon de la milito en ni. La Kroata milita noktlibro estas libro - ŝtuparo, ĉar ĉiu rakonto - ŝtupo priskribas nian rilaton al la milito. Ĝi komencas de subita kompreno de la fakto, ke la milito estas ĉi tie, ŝanĝanta nin kaj ĉion ĉirkaŭ ni. La pasinteco detruiĝas, kvazaŭ ĝi neniam ekzistis, kaj la vivo ricevas aliajn mezurilojn kaj regulojn. Homoj, urboj, landoj, iam proksimaj, fariĝas malproksimaj, eĉ malamikaj. Timo fariĝas ĉiutagaĵo. Novaĵoj pri viktimoj, nekonataj homoj, eĉ konataj, proksimaj, fariĝas nekredeblaj absurde tristaj sortoj de la homoj. Vukovar, Prijedor, Sarajevo. Individuaj tragedioj postkuras unu la alian.
Kiom la homo povas elteni konstantan senton, ke li estas maljuste punita per milito, kaj ke meritata justo kaj helpo de nenie venas? La homo en milito sentas sin ekskludita el la mondo al kiu li iam apartenis. La libro estas tamen mesaĝo de la amo kaj espero. En ĝi ne estas soifo por venĝo, nek por malamo, ĉiun paĝon traigas komprenemo por homaj malbonaĵoj kaj deziro por paco. Kulminon de la homeco prezentas etendita mano de la vidvino, kiu dum entombigo de sia edzo mesaĝas al ĉiuj, ke ŝi pardonas, kaj ke ŝi mem preĝas por pardono. Nur ĉesu la malamo kaj komencu la vivo.

Azra Čolić

Historioj el ĵusa pratempo


1993

Vojaĝo al disiĝo. Spomenka Štimec. Budapeŝto: Hungara Esperanto-Asocio, 1990. 90p. 20cm.

Geografio de miaj memoroj. Spomenka Štimec. Vieno: Pro Esperanto, 1992. 140p. 23cm.

Kroata milita noktlibro. Spomenka Štimec. Vieno: Pro Esperanto, 1993. 103p. 23cm.

Kiam la usona semajnrevuo Time en 1987 dediĉis grandan artikolon al la centjara jubileo de Esperanto, ĝi citis ankaŭ la plendon de brita esperantistino ke, kontraste al la tradukoj de literaturaj ĉefverkoj, "ni ne havas ian leĝeran legaĵon."

Ne estas nun nia temo diskuti pri kion povas signifi "leĝera". Sed estas fakto ke mankas legaĵoj en Esperanto kiuj estus samtempe malpezaj kaj altnivelaj. Niaj pioniroj multe fortostreĉis por tradukoj kiuj demonstru la plenan kapablon de la lingvo. Tra la jardekoj ankaŭ evoluis originala literaturo kun plej altaj pretendoj. Estis krome multaj broŝuroj kaj libroj kiuj sin turnis al la t.n. ordinara esperantisto. Tamen inter tiuj superregas verkoj kies aŭtoroj ne vere havas multon por diri; ili celas iom distri aŭ amuzi, sed nek bazas sin sur kulturaj valoroj propraj al la esperantista komunumo, nek klopodas eduki al konsciiĝo pri ĝia aparta karaktero. Eĉ pli malbone, multaj aŭtoroj erare opiniis ke ne tiom gravas atenti pri senriproĉa lingvaĵo.

Spomenka Štimec estas escepto. Ŝi verkas pri temoj proksimaj al la vivo-sfero de la legantoj. Ŝia rigardo estas direktita al ordinaraj homoj. Kaj ŝi insistas je simpla stilo, ĝuste tial bela. Tiu ĉi aŭtorino restas imuna kontraŭ la lingvo-ĵonglemo de niaj esoteruloj. Ŝi preferas elvoki ĉe siaj legantoj intiman impreson – per lingvouzo trejnita interalie dum dudekjara laboro en Internacia Kultura Servo. "Mi volis," diris ŝi en intervjuo, "montri tiun sukan flankon de Esperanto, tiun malakademian, ĉar ĝi donas al mi grandan plezuron."

Sed ne nur pro la lingvaĵo elstaras la verkoj de Štimec. Ŝi ankaŭ sukcesas, pli ol iu alia nuna verkisto, ĉerpi el nia homarana tradicio kaj rilatigi al ĝi la observojn kiujn ŝi faras en la nuntempo, hejme aŭ dum vojaĝoj. Se estas vero, kion ni ofte varbocele asertas, ke per Esperanto eblas kolekti unikajn spertojn kaj akiri veran tutmondan perspektivon: jen ŝi personigas sukcesan provon plene utiligi la potencialon de Esperanto kaj samtempe transdoni la akiritan menso-larĝon al aliaj.

Vojaĝo al disiĝo entenas plurajn kontribuojn al Belartaj Konkursoj (ekde 1978), per kiuj Štimec komencis famiĝi. Geografio de miaj memoroj kolektas vojaĝ-impresojn el malsamaj landoj – ekz. Japanio kaj Kubo, Svedio kaj Irano –, kaj brile montras kion vere signifu "vojaĝi per Esperanto". Oni fermus la libron kun agrabla danko-sento, se ne estus la postparolo, verkita en rifuĝejo en oktobro 1991, kiam la aŭtorino kun aliaj zagrebanoj devis descendi en kelon por protekti sin kontraŭ la atak-aviadiloj el Beogrado.

En la tria verko, Kroata milita noktlibro, ne plu temas pri vojaĝoj. Štimec, ekscivitanino de Jugoslavio, raportas, ankaŭ per ekzemploj el la propra familio, pri la sekvoj de la disiĝo de kroatoj kaj serboj; amare notas ke malamo kreskas kiel inundo; kaj memoras pri Sarajevo en 1973, kiam ŝi estis la sekretariino de TEJO-kongreso. Tre malgaja ĉapitro traktas la sorton de esperantisto, la dentkuracisto René en Vukovar, kiun serboj forkondukis kaj verŝajne mortigis. Sed plej korskuaj estas vortoj diritaj dum la enterigo de alia esperantista viktimo, la kuracisto Pero. Ĉe la tombo la vidvino "lumigis kandelon de espero", vokante al ĉesigo de la malamo: "Ne gravas, kiu komencis la unua, kiom da fojoj . . . Mi al neniu koleras, ĉar mia edzo estas mortigita. Ne daŭrigu! . . . Estu ni la komenco de la paco, pri kiu ĉiuj parolas."

Nur per pli multaj kandeloj de espero, kiujn lumigas ankaŭ Spomenka Štimec per siaj verkoj, ni povos akiri la necesan volon venki la nunan tragedion de Eŭropo.

Ulrich Lins

De IJK al batalfronto

Relative malofte samepokaj okazaĵoj en politiko kaj socio lasis evidentajn spurojn en la originala literaturo Esperanta. Dum en multaj naciaj literaturoj periodoj de milito aŭ socia premo baldaŭ iĝis fonto de multaj verkoj, en Esperanto tio okazis malabunde. Ja ni havas la romanojn de Baghy pri la Siberia kaptiteco, Metropoliteno de Varankin kaj en pli malfrua epoko unuopajn verkojn de Miyamoto kaj Kníchal. Ankaŭ en kelkaj verkoj de Nemere sociaj aktualaĵoj ludas rolon. Sed eksplicite trakti sociajn dramojn estis maloftaĵo, kaj se la dramo estas milito, ĝi simple forestas. Ĉu pro deziro, ke tiaj aferoj ne okazu? Eble jes, tamen ili okazas, eĉ al esperantistoj.

Ĉe la alia flanko de la batalfronto povus esti la kuzo. Kial ne, tio ne estas hipotezo. Ni ja estas en enlanda milito, la kuzo loĝas depost sia sesa jaro en la iama ĉefurbo, kiu nun fariĝis malamika.

La supra citaĵo el Kroata milita noktlibro de Spomenka Štimec do prezentas realon, al kiu ni ĉiuj devas iel rilati, vole-nevole, kun aŭ sen kuzo en iu loko, kiu "fariĝis malamika". Ne malplej ni esperantistoj devas rilati al ĝi, interalie ĉar trans la batalfronto povas troviĝi ne nur kuzo, sed krome tiel nomata samideano, kiu pro iu politika decido nun fariĝis malsamideano.

La Stokholma rokgrupo Persone jam en 1987 – jarojn antaŭ la disfaligo de l' Berlina muro, Jugoslavio kaj Sovetunio – koncerte kaj kasede kantis:

Fimalamiksoldat' frapas vin altere
Lian indulgon nun petas vi sincere
Kaj li retenas sin kvankam li pikontis
Kaj vi rekonas lin, vi lin jam renkontis
en la I.J.K.

Naive, ĉu? Kompreneble. Tamen la kantantoj, kiel svedoj kaj krome esperantistoj, ja rajtis naivi. Kaj da tiaj naivuloj ni eble bezonus pliajn, por elstarigi, kio efektive estus homa konduto, se ne estus se kaj tamen. La verso pri renkonto en IJK ja povus temi pri la IJK de Sarajevo en 1973, kiu rolas en unu ĉapitro de la "noktlibro" de Spomenka, ĝia iama kongresa sekretariino.

Efektive, en ĉi libro, verkita en Zagreba kelo dum bombatakoj, ni trovas iun, kiu ne nur en sekure idilia Stokholmo fortas esprimi revon pri homeco, sed eĉ ĉe la tombo de milite mortigita edzo. Por iu ajn homo kun sentoj kaj konscienco ne eblas sen doloro kaj kolero legi la vortojn de vidvino, patrino de kvin infanoj, kiu super la ĉerko de sia edzo insistas: "pardonu kaj forgesu ĉiujn nepagitajn kalkulojn [...] Tiel ni povas denove vivi kun tiuj, al kiuj ni murdis iun, kaj kun tiuj, kiuj iun murdis al ni."

Spomenka Štimec prezentas al ni splitojn de sia propra vivo, kaj tiu de amikoj, najbaroj, en la aŭtuno 1991. Ŝia perspektivo estas la homa, ĉiutaga; la kruelecon de ĉiuj politikaj agoj ŝi montras per iliaj efikoj al la homoj, efikoj al vivkondiĉoj, al mortoj, sed ankaŭ al pensmaniero. Ŝi ne cedas antaŭ la hororo, de kiu ni gustumas amarajn porcietojn, ekzemple en ĉapitro pri la dentisto René, pereinta en Vukovar, aŭ en la rakonto de Koka, eskapinta el la koncentrejo de Omarska. Sed ŝia majstreco konsistas en la kapablo kapti kaj teni la atenton de la leganto per minimumaj, apenaŭ rimarkeblaj sed ege trafaj detaloj konkretaj. Tiun trajton oni rekonas el ŝiaj pli fruaj noveloj, kaj el la romano Ombro sur interna pejzaĝo el 1984. Ŝia tekniko iel memorigas al mi instruiston, kiu se la lernantoj tro bruis kaj ne aŭskultis lin, mallaŭtigis la voĉon kaj per tio sukcesis reakiri la kvieton kaj atenton de la klaso.

Al mi plej impresas la ĉapitro Adiaŭo en Beograd, eble ĝuste pro tio, ke ĝi prezentas ne tiel multe la hororon de kruela milito, sed la mankon, la sopiron je tio, kio estas perdita. De tio, kion necesis rabi de la kuzoj, por povi peli ilin unu kontraŭ la alian. La sento de komuneco malgraŭ diferencoj. La respekto kaj aprezo de diverseco. La komunaj memoroj. La eblo telefoni, sendi leteron kaj mem vojaĝi laŭlonge de la rivero Sava, kies akvo fluas tra Zagrebo antaŭ ol atingi Beogradon.

Mi dezirus, ke ĉiu homo scianta Esperanton havu la eblon kaj emon legi ĉi libron. Kvankam verkita en Zagreba ŝirmejo, ĝi tre esencas kaj utilas al ni ĉiuj.

Sten Johansson

Kroata milita noktlibro: historio trista, sed bone konata

Publikigita ĉe
stanobelov.blogspot.com December 31, 2011
Kial mi aĉetis tiun libron? Unue, ĉar ĝin verkis Spomenka Štimec, mia plej ŝatata esperanto-verkistino, aŭtoro de belegaj pro sia sentsubtileco “Ombro sur interna pejzaĝo” kaj “Vojaĝo al disiĝo”. Sed estis ankaŭ la dua kialo. Mi volis ekscii kiel ŝi travivis disfalon de sia lando kaj disŝiron de iamaj interligoj. Jugoslavio faris unuajn paŝojn al pereo en 1991 – la jaro, kiam malekzistiĝis Sovetunio, heredanto de la grandega Rusia Imperio.

Pravigo de naiveco
Unuaj paĝoj jam ĝojigis min. Kompreneble ne pro abundo de afablaj scenoj – trista atmosfero tuj trafas leganton kaj ne forlasos ĝis lastaj alineoj. Agrabligis min alia afero – konduto, plej ĝuste – pensvojo de la aŭtorino mem. Ŝi ne submetiĝis al naciisma propagando (kiel tio okazis al multaj eĉ altedukitaj kaj talentaj homoj). Ŝi ne postulis pagi sangon kontraŭ sango kaj akiri (aŭ reteni) terenojn, loĝatajn de samgentanoj. Ŝi restis fidela al la pacemaj idealoj de la majstro Zamenhof, de kies citaĵo komenciĝas la tuta verko.
Naivulo? Jes, sendube. Sed ne decas konfuzi naivecon kaj stultecon. Ĉu estis pli realisme pensantaj homoj, kiuj strebis konstrui novajn, etne “purajn” ŝtatojn kaj tiele krei firman fundamenton por ties estonta ekzistado? Ĉu ne stultulis tiuj, kiuj kredis je ekzisto de “etneco” de terenoj, kiuj estas konsiderataj jen serbaj, jen kroataj aŭ bosnaj? La aŭtorino de “Kroata milita noktlibro” ne partoprenis tiun frenezaĵon, do ŝiaj vortoj kaj agoj povas ŝajni naivaj. Sed, vivante en frenezulejo oni ofte havas ne tre vastan elekton. Kaj pli bone esti naivulo ol murdisto.
Laŭ enhavo ĉi libro estas nek taglibro, nek konsekvenca priskribo de la eventoj, okazintaj post disfalo de Jugoslavio. Spomenka Štimec simple observas kio okazas ĉirkaŭ ŝi, trasentas vivon kaj elverŝas tion sur la paĝojn. Unuaj horoj, pasigitaj en bombrifuĝejo. Ŝirmado kaj plifortigado de fenestroj. Vivhistorioj de bone aŭ hazarde konataj homoj, kiujn trafis ĉi milito. Disigo de parencoj, dividataj de novkreitaj landlimoj kaj de maroj de malamo. Rememoroj pri infanaĝo serbo-kroata kaj priskriboj de nunaj malfacilegaj provoj kontakti iamajn amikojn.
Multaj historioj disvolviĝas en esperanta medio aŭ iel tuŝas ĝin. Vere mirigis min, kiom da samideanoj loĝis en tiama Jugoslavio! Konatiĝinte pere de la lingvo internacia, ili helpis unu al la alia en tiu damnita tempo – mi esperas, ke sen konsideri etnan aŭ religian apartenon. Mi esperas.


Paralelaj pensoj
Ĉu priskribitaj eventoj terurigis min? Apenaŭ. Mia unua ekspozicio en la Tjumena regiona muzeo, establita en majo 1996, estis dediĉita al la milito en Ĉeĉenio kaj bazita sur fotoj de Aleksandr Efremov, mia samurbano, kiu ĉeestis tiujn batalojn kaj pereis post kelkaj jaroj en Grozno en aŭto, elkspodiĝinta sur bombo. Mi renkontiĝis kun soldatoj, kiuj militservis en tiu kaŭkaza respubliko, vidis multe da fotoj kaj videoj, kies krueleco superas ĉian imagon.
Sed ĉi libro pensigis min pro tute alia kialo. Mi demandis min: kial tiom multe da eksterlandanoj, inkluzive esperantistojn, sincere diras: “Ho, se iam Rusio disfalos – tio estos bona afero. Necesas liberigi loĝantajn tie popolojn kaj doni al ĉiu el ili eblecon havi propran ŝtaton”.
En 2011 okazis trista jubileo de simila evento – antaŭ 20 jaroj disfalis Sovetunio. Kion estigis tiu historia precedento? Ĉu sur vrako de la iama ŝtato aperis demokratiaj landoj kun feliĉiĝintaj popoloj? Oni rigardu.
En Kartvelio ekflamis du militoj – en Abĥazio kaj Sud-Osetio, sekve de kio ambaŭ regionoj tute apartiĝis kaj nun dronas en mizero kaj korupto. En Taĝikio, post pogromoj en Duŝanbeo kontraŭ la rusoj, judoj, germanoj ka, okazis sangega enlanda milito kaj nun triono da taĝikaj viroj laboras en Rusio kontrsaŭ minimuma salajro, ofte en brutaj kondiĉoj. En Uzbekio okazis pogromo kontraŭ lokaj turkoj, kiuj estis devigitaj fuĝi el respubliko. La oficiala meza salajro nun egalas al 600 rubloj (ĉirkaŭ $20). En Turkmenio ne okazis militoj, tie entute nenio okazas – la tuta lando estas kovrita per oreca ombro de novaj padiŝaĥoj. En Kirgizio okazis multaj pogromoj, plej lasta estis direktita kontraŭ uzbekoj. El Kazaĥio fuĝis centoj da miloj de nekazaĥoj, kiuj nun inundas ĉiujn apudajn regionojn (mia Tjumena provinco havas sudan limon kun Kazaĥio). De Moldavio fakte sendependiĝis Ĉednestrio – ankaŭ post sangoverŝa konflikto. Oni povas aldoni pri korupteca reĝimo en Ukrainio, aŭtoritarisma regado en Belorusio ktp – sed por kio?
Mi eĉ ne diskutu pri kiomgrade la soveta reĝimo subpremadis tiujn popolojn. Mi diru nur, ke dekoj da etnoj unue ricevis siajn alfabetojn (tiuj nordaj, kaŭkazaj ka) kaj multaj entute formiĝis kiel nacioj dume kaj danke al soveta regado (kazaĥoj, turkmenoj ka). Iel ajn, la konkludo estas evidenta. Disfalo de Sovetunio estigis grandegan krizon, dekon da militoj, multajn interetnajn konfliktojn kaj pereigis centojn da miloj da homoj, metante milionojn al daŭra mizero kaj subpremado. Do kiu volas dispartigon de Rusio, tiu volas ankaŭ tiujn tragediojn. Ne revu pri ĝentila divorco simila al tiu de Ĉeĥio kaj Slovakio! Malkonstruo de Rusio sekvigos militojn kaj kruelaĵojn multe superantaj ĉion jam viditan en iama Jugoslavio.
Kaj rezulte aperos ne novaj demokratioj kiel Litovio aŭ Estonio (kvankam eĉ tie etnaj minoritatoj nun sentas sin ne tre komforte), sed teruraj diktaturoj pli memorigantaj pri Afganio de la taliboj aŭ nuna Somalio. Jen bonega ekzemplo – Iĉkerio, kreita surbaze de Ĉeĉena Respubliko, kiu fakte estis tute sendependa de Rusio inter 1996 kaj 2000. Kion faris kun akirita libereco tiuj kaŭkazanoj? Ŝtonĵetado de homoj, teroraj agoj kaj atakoj kontraŭ apudaj regionoj, vendejo de armiloj kaj varbejo de pagitaj murdistoj, daŭra mizerado de la ordinaraj homoj kaj prosperado de banditoj kaj friponuloj ĉiaspecaj – jen kio iĝis tiu sendependa respubliko. Nu sufiĉu jam pri tio. Sapienti sat.

(Mal)havebla libro
P.S. Kelkaj vortoj pri la eldonaĵo mem. Ĝi estas bona. Mola kovrilo aspektas alloge, fortike gluitaj folioj ne impetas elen, tiparo estas granda kaj papero ne tre griza. Tajperaroj preskaŭ ne rimarkeblas kaj lingvaĵo estas flua kaj facile komprenebla.
Mi aldonu, ke nun mi mem ne tre ĝuste komprenas kiel mi sukcesis aĉeti ĉi libron. Kiam antaŭ jaro mi unue ekdeziris fari tion, ĝi estis markita en la retvendejo de UEA kiel malhavebla kaj do mi metis ĝin al mia dezirlisto en aNobii. Antaŭ tri-kvar monatoj mi mendis ĉe sama libroservo 15 librojn, inter ili ĝin kaj ial ricevis ĉion. Nun ĝi denove estas “malhavebla”. Mirindaĵo? Mi ne scias. Iel ajn mi esperas, ke iam tiu libro estos reeldonita, almenaŭ kiel bitlibro kaj trafos multajn pliajn samideanojn. Mi certas, ke ili vere bezonas tion.

Stanislavo Belov

My rating

Stars:
FEL code Password (password forgotten)

No more than 250 characters. You can use the letter "x" for the Esperanto accents. If you made a mistake, just type the text again. The old one will be deleted automatically.