Abunda fonto
Memorlibro omaĝe al Prof. István Szerdahelyi

István Szerdahelyi (1924–1987) estis elstara esperantologo kaj fondinto de la Esperanto-fako en la Universitato Eötvös Loránd (ELTE). Li multe kontribuis por science trovi la lokon de Esperanto inter la lingvoj naturaj kaj planitaj, lingvistike esplori Esperanton kaj profesie trejni instruistojn kaj lingvistojn pri Esperanto.

La nuna memorlibro kolektas la kontribuaĵojn el liaj disĉiploj kaj kolegoj en vasta senco por la 85-jara datreveno de lia naskiĝo. La volumo enhavas kelkajn valorajn fotojn kaj 50 kontribuaĵojn kun variaj longecoj kaj temoj. Laŭteme, tiuj eseoj estas aranĝitaj en la sekvajn partojn:

Prezento kaj rememoroj;

Lingvoplanado kaj lingvopolitiko;

De esperanta gramatiko al ĝenerala lingvistiko;

Lingvopedagogio;

Literaturo;

Esperantaj leksikografio, movado kaj la cetero.

Ne eblas recenzi ĉiujn eseojn en tiu ĉi mallonga teksto. Do, mi nur mencios kelkajn el 50 kontribuaĵoj, kiuj ĉefe apartenas al ĉi tri partoj: lingvoplanado, ĝenerala lingvistiko kaj lingvopedagogio. Per la parto “prezento kaj rememoroj”, la leganto povas bone koni profesoron Szerdahelyi el multaj flankoj. Tie ĉi ankaŭ troviĝas 27-paĝa bibliografio pri esperanto-agado de István Szerdahelyi. Ĝi estas grava fonto pri kaj por Szerdahelyi.

Barandovská-Frank traktas la temon pri praesperanto. La temo estas interesa, kvankam eble ne estas klare ĉu necese enkonduki tiaĵojn en planlingvon. Sakaguchi enkondukas nekonatan planlingvon el Pollando: Paraglot, kiu estas aposteriora projekto. Schiller diskutas akcepton de Esperanto kaj la mondlingvo-problemo en la hungara (lingvistika) gazetaro ĉirkaŭ la jarcentŝanĝo 19a/20a. La konkludo estas signifa ne nur por Hungario.

Wacha (Vaha) detale esploras vortokategoriojn en lingvopriskribo, planlingvoj kaj lingvoprojektoj. Blanke lokigas la germanan en la Eŭropa Unio. La eseo ankaŭ utilas al koni la ĝeneralan lingvosituacion de EU kaj kiel mezuri la gravecon de lingvoj. Gados listas la ŝancojn de Esperanto en la nuntempa mondo. Fakte, la artikolo ĉefe temas pri faktoroj, kiuj influas kaj eble influos la disvastigon kaj disvastiĝon de Esperanto.

Sub la titolo “Apud la vorteroj: la vortila kromvojo”, Dasgupta argumentas kiel PVM (Plenvorta Morfologio) analizas Esperanton. Duc Goninaz ligas Szerdahelyi al la teorio pri la “gramatika karaktero de la radikoj”. Li konstatas, ĉiflanke, ke Szerdahelyi donis al ni la imitindan modelon de libera kaj sentabua teoriumo. En la artikolo “Sintaksa genro de esperantaj radikoj”, Rokicki prove respondas la demandon, kiel oni prezentas radikojn kapvorte. Alivorte: ĉu aŭ kiel esprimi la sintaksan karakteron de la radikoj en la vortaro? Post ekzameni morfemkombinaĵojn en Esperanto, Bujdosó konkludas ke la praktika potenco de la morfemkombinado ne estas tiom forta kiel Zamenhof sugestis, kaj ke la facileco de Esperanto devenas de ĝia reguleco. Simonnet diskutas la skriberojn de Esperanto. Katalin Horváth eseas pri polisemio, sinonimio kaj Esperanto. Kelkaj ekzemploj montras, ke tiuj fenomenoj ankaŭ ekzistas en Esperanto. Tio eble estas la rezulto de natura evoluado de Esperanto aŭ esenca aspekto de iu ajn vivanta lingvo. Waseda ekzamenas la esprimon de moviĝo en Esperanto, la hungara kaj japana lingvoj el la vidpunkto de kogna lingvistiko. Kuznecov detale analizas la koncepton “Babel-turo” multaflanke kaj konstatas, ke la Babela turo multe pli estas simbolo de lingvoscienco ĝenerale ol de interlingvistiko.

Barcsay prezentas la kulturan fonon de Esperanto en diversaj lernolibroj por junuloj kaj plenaĝuloj. Corsetti historie ekzamenas la lernofaciligan valoron de Esperanto. Kovács retrorigardas lingvajn ekzamenojn pri Esperanto kaj ĝian ligon al Komuna Eŭropa Referenckadro. Kováts diskutas kiel oni moderne aliras malnovajn ideojn kaj rezultojn en Esperanta instruado. Gacond metodike analizas la personajn pronomojn en Esperanto. Jozefo Horváth enkondukas nin al la Pirata Metodo. Csiszár-Salomon esprimas dubojn kaj demandojn pri familia lingvouzo de Esperanto.

Haupenthal respondas la demandon: kio estas kaj kial ni bezonas Historian Vortaron de Esperanto. Jozefo Horváth donas historion, principojn kaj horizonton de Esperanta-Hungara Meza Vortaro elektronika. Fine, la redaktoro de la libro, Ilona Koutny, fermas la volumon per la artikolo “Esperanta leksikografio en la epoko de komputiloj”.

La titolo diras la veron, ke la libro estas abunda fonto pri esperantologio kaj interlingvistiko. La libro estas en bona presado, kun kelkaj koloraj bildoj, tamen la stilo ne estas tute unuforma. Do, enhave ĝi estas riĉa, praktike ne estas facile trovi la bezonitajn erojn pro la manko de necesaj indeksiloj.

Liu Haitao (Ĉinio)

La nomo de István Szerdahelyi (1924-1987) estis bone konata en la Esperanto- kaj interlingvistika movado, sed ankaǔ ekster ĝi en Hungario kaj en aliaj landoj. Malpli konate estis, ke Szerdahelyi naskiĝis en Transilvanio, Rumanio, kaj ke li partoprenis la ribelan agadon en Hungario de la tragika jaro 1956, tiel ke pro tio li havis seriozajn problemojn: li estis malliberigita kaj pasigis punareston, kiu daǔris 1,5 jarojn. Pro tiu biografia makulo li ne povis ricevi pedagogian aǔ similan postenon kaj estis kondamnita fari laǔokazajn helplaborojn. Nur kiam en 1963 li povis ĝui la amnestion, li ricevis kvazaǔ hazarde laborlokon en la budapeŝta ekonomika mezlernejo ‚Kossuth Lajos’, kie li instruis la rusan lingvon, kiun li lernis kiam li estis militkaptito dum la dua mondmilito. En 1991, post la politikaj ŝanĝoj en Hungario, Szerdahelyi ricevis postmorte memorordenon.
Esperanton Szerdahelyi lernis en 1949, komencis gvidi kurson kaj instruis Esperanton dum pli ol unu jardeko. Post kiam en 1963 en Hungario Esperanto fariĝis unu el la elekteblaj lingvoj en la lernejoj, Szerdahelyi pli kaj pli avancis en la sfero de la universitata kaj altlerneja instruado. Ekde septembro 1966 li estis gvidanto, ekde 1971 adjunkto kaj ekde 1983 docento kaj dum jaroj la sola lekcianto de la de li fondita Esperanto-fako de la universitato Eötvös Loránd (ELTE). Apud la instruado li progresigis la metodologian laboron. En 1979 li suferis korinfarkton kaj la 21an de aǔgusto 1987 Szerdahelyi forpasis, meze en la jubilea jaro de Esperanto.
Dumvive István Szerdahelyi ne ricevis festlibron, pro tio maturiĝis kun la tempo la ideo pri ia memorlibro. En 2009, okaze de la 85-jara datreveno de la naskiĝo de Szerdahelyi, ĉi tiu ideo efektiviĝis. En la antaǔparolo oni legas, ke tiu libro „estas dediĉita senpere al li far tiuj, kiuj ankoraǔ kunlaboris kun li en iu formo, kiuj estis instigitaj far li rekte aǔ de liaj ideoj. Kontribuis liaj disĉiploj, kolegoj en vasta senco, el Hungario kaj el aliaj landoj.“
En la antaǔparolo Szerdahelyi estas honorita kiel „ĉarma kaj amuza interparolanto, kiu altiris homojn, kaj ĝisosta pedagogo, kiu ekŝatigis la studmaterialon kaj zorgis pri siaj gestudentoj, trovis taskojn laǔ ilia emo kaj helpis ilin en la realigo“, citante la frazojn de Zsuzsa Varga-Haszonits: „Vera pedagogo, kiu kapablis transdoni vivosperton, sian optimismon, laboremon, estimon de la scienco“.
Kvindeko da aǔtoroj kaj aǔtorinoj, ĉefe hungaraj, kelkaj el ili ne nur unufoje, kontribuis al tiu memorlibro, kiu estis redaktita de Ilona Koutny kaj kiu dividas la enhavon en ses ĉefaj partoj. Komence staras la personaj memoroj, kaj iuj kiuj konsideras sin disĉiploj de Szerdahelyi kaptas la parolon. Ekzemple Blazio Vaha (Wacha), kiu dank’ al la diplomo akirita „ĉe István Szerdahelyi“ povis lanĉi kaj gvidi specialajn porinstruistajn diplom-kursojn en Szombathely kaj do inde portis la idearon de la majstro al la provinco. La sufiĉe vastan intereso-spektron de Szerdahelyi Vaha resumas jene: „Szerdahelyi instruadis ĉion Esperantan. Li estis filologo, interesata pri etimologio, morfemiko, metodologio, iam ankaǔ pri literaturaj formoj en Esperanto. Ankaǔ la historion de planlingvoj li trovis studinda: li verkis – krom redakti krestomatiojn, metodologion, lernolibrojn, monografion pri lingvoplanado, enkondukon en interlingvistikon.“
Kiom agrabla profesoro Szerdaheli povis esti, rakontas Jozefo Horváth, kiu pasigis sian „ekzamenon“ dum la kristnaskaj tagoj en la privata loĝejo de Szerdahelyi en Újpalota. Al István Ertl, kiu naskiĝis unu jaron antaǔ la fondo de la Esperanto-fako, Szerdahelyi malfermis ne nur la pordojn de la Esperanta beletro, sed ankaǔ inicis lin al la artoj de recenzado kaj revu-redaktado. Sep jarojn en Hungario pasigis la japana esperantisto Sitosi Hukaya, kiu konsideras sin „adoptita“ filo de Szerdahelyi. Dum li mem fariĝis hungarologo, la vera filo de Szerdahelyi fariĝis japanologo - ĉio pere de Esperanto kaj dank’ al la konatiĝo kun Szerdahelyi. Alia esperantologo kaj hungara diplomato, Georgo Nanovfszky, aĉetis kaj legis la librojn de Szerdahelyi, kiuj multe utilis al li, kiam poste li estis ĉefredaktoro de la esperantologia revuo ‚Planlingvistiko’. Jardekojn poste kiam Nanovfszky laboris kiel hungara ambasadoro en Singapuro, li gastigis la ambasadoron de Hungario en Japanio, István Szerdahelyi, la samnoman filon de la fama esperantologo-interlingvisto. La unikan ŝancon registri gravan verkaĵon de Szerdahelyi havis Ryszard Rokicki kelkajn tagojn antaǔ la morto de la profesoro. La plej lasta dumviva honorsigno nome de la bulgaraj esperantistoj estis transdonita al la mortonta hungaro de Till Dahlenburg el iama GDR. Pri la „bonega simbiozo“ inter Szerdahelyi kaj la revuo ‚Literatura Foiro’ raportas per kelkaj ekzemploj Giorgo Silfer.
La ceteraj kontribuaĵoj estas senescepte fakartikoloj respegulantaj plej diversajn temgrupojn. Multaj el tiuj artikoloj daǔrigas samtempe la memoradon pri István Szerdahelyi aǔ iumaniere referencas al la verko kaj agado de la budapeŝta ĉefinterlingvisto.
La sekcio pri lingvoplanado kaj lingvopolitiko kunigas artikolojn de Věra Barandovská-Frank pri la planlingvo Ossian, de Alicja Sakaguchi pri la nekonata pola planlingvo paraglot, de Judit Schiller pri la akcepto de Esperanto en la hungara gazetaro, de Blazio Vaha pri vortkategorioj, de Detlev Blanke pri la sorto de la germana lingvo en la Eǔropa Unio kaj de László Gados pri la ŝancoj de Esperanto en la mondo. Dum Blanke kredas, ke la lingva kaoso en la Eǔropa Unio kreskas, ke prolingvaj konfliktoj povus minaci eĉ la pluekziston de EU kaj ke ne tre baldaǔ aperos senkonflikte akceptota solvo, Gados bedaǔras la fakton, ke la reagoj de la EU-institucioj al Esperanto ĉiam estis „rigide rifuzaj“ pro la apliko de la koncepto pri mult- kaj plurlingveco. Kompreneble kiel kutime por esperantistoj ĉefe kulpas la angla lingvo, ĉar „la kunplekto de la grandfirmaaj kaj registaraj interesoj tute ne favoras al Esperanto“. Aliflanke la aǔtoro pensas, ke „interne de la Esperanto-mondo la esperantistaro estas agema kaj sufiĉe sukcesa“, sed ke „ĝi ankoraǔ ne trovis taǔgan metodon“ por montri tiun sukceson al la ‚ekstera mondo’.
La sekcion pri esperanta gramatiko kaj ĝenerala lingvistiko inaǔguras Probal Dasgupta per iom enigma medito pri vortera solvo kaj vortila kromvojo. Michel Duc Goninaz honoras „unu el la grandaj kaj gravaj meritoj“ de Szerdahelyi, nome „lian intervenon en unu el la klasikaj polemikigaj problemoj de esperantologio: la teorio pri la t.n. ‚gramatika karaktero de la radikoj’“. Pri radikoj skribas ankaǔ Ryszard Rokicki, dum Iván Bujdosó okupiĝas pri morfemkombinaĵoj en Esperanto, kaj Francisko Simonnet traktas skriberojn de Esperanto, kiujn li difinas kiel „literojn kaj la aliajn skribsignojn simile funkciantajn kaj en simila maniero pligrandigantajn la longon de vortoj aǔ tekstoj, ne la partojn en la desegnaĵo de iu litero aǔ alia skribero.“ Katalin Horváth esploras la polisemion kaj sinonimion en Esperanto, kaj la kontribuo de Fabrizio Pennachhietti portas la titolon „La ‚cerbo’ de la ostoj kaj la ‚medolo’ de la kapo“; temas pri semantika analizeto de la vortoj ‚cerboj’ kaj ‚medolo’ en Esperanto kaj aliaj lingvoj.
Plue Attila Salga prezentas skizon de kontrasta Esperanta-Hungara gramatiko kaj Mika Waseda esploras la esprimon de moviĝo en Esperanto, la hungara kaj japana lingvoj, dum Ferenc Havas traktas metaproblemojn de lingvotipologio. Fine, Sergej Kuznecov rakontas kaj komentas la legendon de la konstruado de la babela turo kaj ligas ĉi tiun lingvofilozofian temon kun la moderna kompara lingvoscienco kaj la problemo de multlingveco, kvankam la babela turo laǔ li neniel rilatas al interlingvistiko. La konkludoj venigis lin al la drasta rekonsidero de sia difino de homa lingvo, kiun li kutimis klarigadi al siaj universitataj studentoj, nome ke lingvo estas rimedo por interhoma komunikiĝo. Li pretas agnoski sian eraron, ĉar laǔ li nur en la plej simplaj okazoj la lingvo garantias reciprokan interkomprenon. Pro tio lia nova difino pri homa lingvo estas jena: „Lingvo estas rimedo por peni efektivigi interhoman komunikiĝon spite al principa neeblo atingi identecon de sencoj inter komunikantoj.“
La sekcion lingvopedagogio plenigas ĉefe hungaraj aǔtoroj kiel Zsusza Barcsay pri la kultura fono de Esperanto en diversaj lernolibroj, Márta Kovács pri la lingvaj ekzamenoj pri Esperanto kadre de la Komuna Eǔropa Referenckadro, Zsófia Kóródy pri vojoj al oficialigo de la Esperanto-instruado, Katalin Kováts pri moderna aliro al malnovaj ideoj kaj rezultoj, Jozefo Horváth pri la „Pirata Metodo“ kaj Palma Salomon Csiszár pri duboj kaj demandoj pri familia lingvouzo. La italo Renato Corsetti kontribuas pri la lernofaciliga valoro de Esperanto kaj la sviso Claude Gacond entreprenas provon metodike klarigi la sistemon de la personaj pronomoj, ĉar laǔ la opinio de la memfiera aǔtoro de la „Gaconda metodo“ „multaj Esperanto-instruantoj bedaǔrinde ne kapablas priskribi tiun ĉi sistemon“.
Kvar kontribuoj estas dediĉitaj al literaturo: Éva Tófalvi aperigas ĉapitron el ankoraǔ ne publikigita romano, kies titolo estas ‚Aersoifo’, Imre Szabó komentas la poemon ‚Purakore’ de Attila József, István Ertl meditas pri tradukado en Esperanto kaj Árpád Rátkai prezentas la personecon de Frigyes Karinthy (1887-1938), kiu estis ne nur la plej ofte legata, citata kaj menciata hungara humuristo, sed pro kies e nplektiĝo kun la Esperanto-movado indas preni lian agadon sub la lupeon.
Diversajn temojn, ĉefe leksikografiajn kaj movadajn (medicinistajn), fine traktas Reinhard Haupenthal, Jozefo Horváth, Sándor Révész, Endre Dudich, Imre Ferenczy, Lajos Molnár & Julianna Farkas, István Hegyi kaj Ilona Koutny.
Do, en la libro oni trovas kelkajn tre legindajn kaj tute ne enuajn tekstojn. Temas pri havinda publikaĵo, al kiu la aǔtoroj de la ‚Szerdhelyi-skolo’ kontribuis kun fervoro memore, dediĉe kaj omaĝe pri sia iama majstro, kiu jes en la aĝo de 63 jaroj vere mortis tro frue. Samtipa anstataǔanto de tiu supera kaj unika interlingvistika fakulo reale neniam povis esti trovita, kvankam liaj disĉiploj ja kiel eble plej bone kaj sub nefacilaj ekzisto-cirkonstancoj kaj kun fragila financado daǔrigis la fakon (ĝis ĝia likvido en Budapeŝto en 2009). Ilona Koutny, la plej konata nomo krom Szerdahelyi, daǔrigas la tradicion de la budapeŝta interlingvistiko en la Universitato de Adam Mickiewicz en Poznano, Pollando, bedaǔrinde kun ŝrumpanta studenta nombro. La bibliografio de Szerdahelyi estas prezentita sur 26 paĝoj en la libro. Ĉar ĉiuj kontribuaĵoj de la hungara profesoro estis publikigitaj dum la socialisma periodo, estus grave kaj necese recenzi la verkaron de Szerdahelyi el la vidpunktoj de la postkomunisma kritiko por ekzameni ĉu ĝi konservis sian validecon.
Oni ne preteratentu la diferencon inter la UEA-prezo kaj la pola tarifo, kiu eĉ dudek jarojn post la ekonomiaj ŝanĝoj en orienta Eǔropo restas paradoksa.

anonima

Eble al la legantoj de Literatura Foiro aparte plaĉos ĉi tiu volumo, kolekto de eseoj omaĝanta al profesoro István Szerdahelyi (I924-1987), kiu estis forte engaĝita kun nia revuo dum plenaj naŭ jaroj, de ties dua numero en 1970a ĝis 1978a. Tiun longan rilaton detale priskribas, ne sen etaj polemikaj pikoj, la eseo de G. Silfer La lingvistika redaktoro de Literatura Foiro (en LF241). Se la revuo estis por Szerdahelyi plonĝotabulo por esti konata en okcidento, reciproke lia kontribuado estis forta atuto por diskonigi la revuon en Hungario. Ambaŭ taskoj ne estis facilaj, ĉar en Hungario dominis ankoraŭ Kalocsay kun siaj principoj, gramatikaj teorioj, beletra arto, kaj Szerdahelyi ne estis beletristo, sed lingvisto kaj instruisto, ne kriis laŭte, ne havis malantaŭ si fortan famon, nek vastpublike videblan scenejon. Tiom pli kuraĝa estis la revuo, kiu proponis al la universitata profesoro paĝojn ankoraŭ ne multe konatajn por lanĉi kaj defendi siajn teoriojn, kiel ekzemple la forta pridubo pri la gramatika karaktero de la radikoj. Tiu temo, kiu komencis sian maltrankvilan vivon jam antaŭ la Ido-krizo, stimulis en la unuaj dudek jaroj de la pasinta jarcento profundajn studojn de Georges Kolowrat, Louis Couturat, René de Saussure (sub la nomo "Antido"), H.F. Höveler (Ĉefeĉ) kaj aliaj; ĝi ree iĝis aktuala ankaŭ poste, periode laŭ ondo, malgraŭ ke Kalocsay kaj Waringhien estis, per sia aŭtoritato, preskaŭ metintaj finon al la diskuto. Plene al ĝi estas dediĉita alia eseo, Szerdahelyi kaj la "gramatika karaktero de la radikoj" de M. Duc Goninaz: la fakto ke ankaŭ ĉi tiu aŭtoro forte samopinias kun la celebrato pri tiu temo kompreneblas el tio, ke ambaŭ estis lingvistoj, universitataj profesoroj kaj pri esperanto kaj pri la rusa, do evidentis ia kultura kunsento. Similtema, kvankam pli vasta-spira, estas la eseo de B. Wacha, Vortokategorioj en lingvopriskribo en planlingvoj kaj lingvoprojektoj. Ĉi tie impresas la nombro de projektoj studitaj en rilato al tiu temo; ne nur Ido aŭ Latino sine flexione, ne nur lnterlingva de IALA aŭ Loglano, sed ankaŭ senvivaj provoj de la aŭtoro mem, kiaj tenko, kjalosko kaj piaspo. Tiu detala ekzamenado enkondukas nin en tute fantazian universon de lingvaj elementoj, kiel la fokus-anoncaj frazovortoj aŭ la pronomsubstantivoj fiks-personaj kaj liberpersonaj. La leganto surpriziĝos rimarkante kiom aktuala estas ankoraŭ la ludo krei novajn lingvoprojektojn, ne utilajn konkrete sur la kampo de komunikado, sed stimulajn pri studado de lingvaj strukturoj. Ankoraŭ unu eseon mi menciu, Sintaksa genro de esperantaj radikoj, de R. Rokicki, kiu ŝajnas transsalti la Scilan problemon de gramatika kategorieco, tamen trafante al Haribdo per la starigo de la sintaksa genro.

Mi prenis, kiel unuajn, kvar plej okulfrapajn eseojn, kiuj malgraŭ la temsimilo sidas en kvar malsamaj ĉapitroj de la kolekto. Fakte la unua ĉapitro rilatas al la rememoroj personaj, kie plurfoje scienco tute randas kaj sentimento fokusas: jen japana junuleto aventuras en Hungario kaj trovas helpon ĉe Szerdahelyi (Ŝ. Hukaya), jen aliaj ege sinteze rakontas pri renkontiĝoj pli aŭ malpli hazardaj, kiuj lasis spurojn en la memoro, kvankam ne ja en la spirito. En scienca verko tiaj kontribuoj estus ekstertemaj, en memorlibro ili tamen estas akcepteblaj, ili ja iom konturas la bildon de la protagonisto (kelkaj, tamen, vere apenaŭ aŭ eĉ tute ne). La redakta principo, de akademianino Ilona Koutny, ne celis elimini, sed kunmeti. La ĉapitro pri lingvoplanado kaj lingvopolitiko estas pli ĝeneralkultura ol rilata al la celebrato, kiu ne havis tiujn temojn inter la plej propraj; kelkaj artikoloj eble estas pli kuriozaj ol vere interesaj.

Pli solidaj estas la kontribuoj en la tria kaj kvara ĉapitroj pri esperanta gramatiko kaj ĝenerala lingvistiko, kaj pri lingvopedagogio. La artikolo de E Simonnet, La skriberoj de Esperanto, tuŝas problemon, se entute ĝi estas tia, kiun kutime neniu konsideras: se literoj estas ordinare traktataj pli-malpi homogene (kvankam kun abundo da varioj ĝenerale facile akceptataj), tio ne okazas ĉe streketoj, apostrofoj, interpunkcioj, interspacoj. Iom pedante la aŭtoro ekzamenas diversecojn; lia fideleco al la unua eldono de la Fundamento estas certe laŭdinda, kaj lia riproĉo al aŭdaca deklaro pri fundamenteco per kapsteleto ĉe vortoj registritaj en PIV en varianto alia ol la Fundamenta, estas tute prava. Ne estas traktataj tamen (krom se mi pretervidis ĝin) la sistemo pri la altemetitaj malgranddimensiaj literoj por indiki vortmallongigon kiel D-ro, kiu tamen same devus esti konsiderataj sub la lupeo de Fundamenteco/ne-Fundamenteco. La streketo kuniga estas same iom mallonge traktata, dum ĉe kelkaj aŭtoroj, kiel Haupenthal, ĝi estas ĝisekstreme utiligata kaj havas funkcion lingvan, ne nur tipografian.

La ĉapitro pri lingvopedagogio estas tiu, kiu pleje rilatas al Szerdahelyi kaj al la universitata skolo kiun li konstruis. Oni sentas, ke li troviĝas hejme en tiu ĉapitro; el la ok kontribuoj ses estas de hungaroj, de liaj lernintoj kaj kunlaborintoj. Tuŝeblas la strukturo de lia kursaro, de la ekzamenoj pri esperanto, kiuj estis superitaj de pluraj miloj da studentoj dum la jaroj de ekzisto de la koncerna katedro ĉe la budapeŝta universitato Eötvös Lorand. Nur eta ono de tiu impona nombro partoprenis poste en la movado, sed tio estas atuto pli ol bedaŭrindaĵo: la internacia lingvo estis ofertata kiel oni ofertas ĉiun ajn alian lingvon, sen la puŝo al specifiĝo ĝuste pri tiu. Plej interesa por la kono de tiu universitata strukturo estas la artikolo de Márta Kovács, Antaŭ kaj post la Komuna Eŭropa Referenckadro: lingvaj ekzamenoj pri Esperanto, kiu per detalaj tabeloj lokas la Esperanto-kursojn en la fluon de la postuloj pri lingva kompetenteco. Estas bedaŭrinde, ke tiun bonegan enkadrigon de la Esperanto-instruado ege malmultaj universitatoj havas, kaj ankaŭ aliaj eksteruniversitataj kursoj, plejofte volontule instruataj ĉe esperantistaj instancoj, kutime ne referencas al la Eŭropa framo (laŭdindaj esceptoj estas la ekzamenoj mastrataj ĉe la ĉaŭdefona KCE kaj tiuj ĉe ILEI-UEA).

En ĉapitro pri pedagogio ne surprizas, ke oni trovas klarigitaj specifajn metodojn, kiel la Gaconda (pri traktado de la personaj pronomoj) kaj la Pirata (J. Horváth), kiu evoluas de la klasika gramatika al posta ĉe-metodo. Same ne surprize, ke oni trovas la denaskan, kun variantoj diversaj kondukantaj al diversaj tipoj de familia lingvouzo (P. Salomon Csiszár).

La du lastaj ĉapitroj, pri literaturo kaj pri Esperanta leksikografio, movado kaj la cetero estas precipe por ne lasi netuŝitaj kelkajn gravajn temojn, sed ne multe rilatas al la agado de Szerdahelyi. Tamen ne mankas artikoloj tute interesaj, kiel tiu pri la elektronika vortaro esperanta-hungara (J. Horvath) kaj pri la Esperanta leksikografio en epoko de komputiloj, fare de Ilona Koutny. Guste de la plej fidela spirita heredantino de Szerdahelyi ni ĉerpu finajn fratojn: la rezultoj de lia agado kaj verkaro estas ankaŭ nun aktualaj kaj vojmontraj. Li sukcesis krei ion unikan [...] kiam li fondis la Esperanto-fakon en la Universitato Eötvös Loránd [...] en 1966. [...] Li devis organizi la plurjaran kompleksan kursaron (kiu gvidis al universitata diplomo) el nenio, krei studplanon kaj studmaterialon, instrui kaj esplori. En la studmaterialo ni menciu la trivoluman Krestomatio de Esperanta Literaturo, kiu ankoraŭ nun estas la plej ampleksa literatura kolekto celanta al studentoj. Impresas la antaŭlasta kontribuo, pri desegnolingvo uzata ĉe afazia knabo (I. Hegyi, S. Ráczné Novák); kvankam ĝi ne estas nova (ĝi aperis jam en Medicina Internacia Revuo en 1989) tamen ĝi kondukas la leganton en vere fascinan kampon, kiun kutime lingvistoj tute ne flegas.

Kompreneble, ankaŭ aliaj eseoj meritus analizon kaj diskutadon, kaj certe la libro estos sendube referenca por diskutoj pri la temoj tie enestantaj. Krome, kiel en vera scienca verko, ampleksaj bibliografiaj elementoj troviĝas ĉe ĉiu eseofino.

Libroj kia ĉi tiu riskas indulgi al incensado, kiel bedaŭrinde okazis en aliaj samtipaj. Ĉi-foje mi kuraĝas aserti, ke tiu rezulto estis preskaŭ tute evitita, krom ĉe kelkaj eseetoj, fakte pli "kelkaj" ol signifoplenaj. Al tio certe helpis la modesteco kaj ne-sinelmontremo de la persono, for de la UK-aj kaj Akademiaj reflektoroj: granda oratoreco aŭ potenca voĉo ne estis inter liaj ĉefaj kvalitoj, sed ja la seriozeco de lia argumentado en relative malgrandaj sciencaj kunvenoj. Li parolis el katedro, ne ja el ambono, li movis la cerbojn pli ol la korojn, li inspiris studadon pli ol emocion. Se nun ni povas fieri, ke esperantologio estas scienco, tion ni ŝuldas grandparte al István Szerdahelyi.

Carlo Minnaja